در مسیر انتشار نتایج پژوهش، مهمترین گام پس از انجام تحقیق، نوشتن متن اولیه مقاله یا همان manuscript است. این مرحله، جایی است که پژوهشگر باید داده ها و یافته های خود را در قالبی علمی و منظم بنویسد تا برای ارزیابی و انتشار آماده شود.
پیش نویس مقاله، نقش پایهای در موفقیت یک پژوهش دارد؛ زیرا ساختار، دقت و وضوح آن نشان میدهد نویسنده تا چه اندازه کار خود را جدی و حرفهای ارائه کرده است. نگارش درست این متن میتواند تفاوت بین رد شدن یا پذیرش مقاله در مجلات علمی را رقم بزند.
در ادامه، با مفهوم دقیق manuscript مقاله، اجزای اصلی آن و نکاتی که باید در نوشتن پیش نویس رعایت شود، آشنا میشویم.

manuscript مقاله چیست؟
وقتی یک پژوهشگر نتایج تحقیق خود را آماده میکند، نخستین گام برای انتشار آن در مجله، نوشتن نسخهای کامل و منظم از پژوهش است. این نسخه که همه بخشهای اصلی مقاله را شامل میشود، manuscript یا پیش نویس مقاله نام دارد. در واقع، این همان متنی است که برای داوران ارسال میشود تا بر اساس آن، کیفیت علمی و نحوه نگارش ارزیابی شود.
پیش نویس مقاله باید نشان دهد که نویسنده یافته های خود را با دقت و نظم ارائه کرده است. هدف از نگارش آن تنها بیان نتایج نیست، بلکه نشان دادن دقت در طراحی پژوهش، شفافیت روش کار و توانایی نویسنده در توضیح منطقی یافته هاست.
یک manuscript استاندارد معمولاً شامل بخشهایی مانند عنوان، چکیده، مقدمه، روش، نتایج، بحث، نتیجهگیری و فهرست منابع است. گاهی نیز جداول، نمودارها یا ضمایم به آن اضافه میشود تا محتوای پژوهش برای داوران روشنتر باشد.
معمولاً پیش نویس مقاله همراه با فایلهایی مثل نامه به سردبیر و تصاویر پژوهش برای مجله ارسال میشود. پس از داوری، ممکن است نیاز به اصلاح یا بازنویسی داشته باشد. به همین دلیل، میتوان گفت manuscript مقاله پایهی اصلی فرآیند انتشار علمی است و کیفیت آن نقش مهمی در پذیرش یا رد مقاله دارد.
شیوه نگارش manuscript (پیش نویس) مقاله
نوشتن یک manuscript یا پیش نویس مقاله علمی، فقط به نوشتن متن محدود نمیشود. این کار یک فرایند مرحلهبهمرحله است که از انتخاب مجله هدف آغاز میشود و تا ارسال نسخه نهایی ادامه دارد. اگر این مراحل به ترتیب و با دقت انجام شوند، کیفیت نهایی مقاله بسیار بالاتر خواهد بود.

در ادامه، گامهای اصلی نگارش پیش نویس مقاله را مرور میکنیم:
۱. انتخاب مجله هدف و مطالعه راهنمای نویسندگان
پیش از شروع نگارش مقاله، باید بدانید قرار است آن را برای کدام مجله ارسال کنید. این تصمیم، ساده به نظر میرسد اما در واقع یکی از مهمترین مراحل در فرآیند نگارش است؛ چون هر مجله قالب، فرمت و شرایط خاص خودش را دارد.
در سایت هر مجله بخشی با عنوان Guide for Authors وجود دارد که تمام جزئیات مربوط به ارسال مقاله در آن نوشته شده است. با مطالعهی این راهنما متوجه میشوید مقالهتان باید چه ساختاری داشته باشد، چه سبک ارجاعی (مثلاً APA یا Vancouver) استفاده شود، چه قالب فایلی مورد قبول است و چه محدودیتی برای حجم مقاله یا تعداد جدول و تصویر وجود دارد.
مطالعهی دقیق این بخش باعث میشود مقالهتان از همان ابتدا بر اساس استانداردهای مجله تنظیم شود و در مراحل داوری یا ویرایش، زمان و انرژی زیادی برای بازنویسی از دست ندهید.
۲. انتخاب چک لیست گزارشدهی مناسب (EQUATOR)
یکی از کارهایی که قبل از شروع نگارش پیش نویس مقاله باید انجام دهید، انتخاب چک لیست گزارشدهی مناسب است. این چکلیستها مجموعهای از استانداردهای بینالمللی هستند که به نویسنده کمک میکنند مقاله را بهصورت کامل، دقیق و شفاف بنویسد.
شبکهای به نام EQUATOR Network این چک لیستها را برای انواع پژوهشها ارائه کرده است. انتخاب درست آن باعث میشود مقاله شما تمام بخشهای ضروری را داشته باشد و در مرحله داوری، ایرادات ساختاری کمتری دریافت کند. برای نمونه:
- اگر پژوهش شما کارآزمایی بالینی است، از چکلیست CONSORT استفاده کنید.
- برای مرور نظاممند یا متاآنالیز، چکلیست PRISMA مناسب است.
- اگر مطالعه شما مشاهدهای یا مقطعی است، از STROBE استفاده کنید.
با مراجعه به وبسایت EQUATOR (در نشانی www.equator-network.org) میتوانید چکلیست مخصوص نوع مطالعهتان را دانلود کنید. سپس هنگام نگارش هر بخش از مقاله، موارد آن را به ترتیب بررسی کنید تا هیچ نکتهای از قلم نیفتد. استفاده از این چکلیستها علاوه بر افزایش کیفیت علمی مقاله، باعث میشود داوران و سردبیران دید مثبتی نسبت به کار شما داشته باشند، چون نشان میدهد نگارش بر اساس استانداردهای پژوهشی انجام شده است.
۳. شروع نگارش از بخش روش کار (Methods)
نوشتن پیش نویس مقاله را بهتر است از بخش روش کار (Methods) آغاز کنید. این قسمت بر پایه داده ها و جزئیات واقعی پژوهش نوشته میشود و معمولاً دقیقترین بخش مقاله است. پیش از شروع نگارش، همهی فایلها، داده ها و جداول مربوط به تحقیق را آماده داشته باشید تا هنگام نوشتن، بهراحتی به اطلاعات مورد نیاز دسترسی پیدا کنید.
در بخش روش باید توضیح دهید تحقیق چگونه انجام شده است. هدف این قسمت، شفافسازی روند پژوهش است تا در صورت نیاز، دیگران بتوانند مطالعه شما را تکرار کنند. هنگام نوشتن، این موارد را در نظر داشته باشید:
- نوع مطالعه و طراحی پژوهش را مشخص کنید (مثلاً توصیفی، آزمایشی یا مقطعی).
- جامعه آماری و روش نمونهگیری را توضیح دهید.
- ابزارهای گردآوری داده ها و روش تحلیل آماری را ذکر کنید.
- در صورت استفاده از نرمافزار یا آزمون خاص، نام آن را بنویسید.
جملات را کوتاه و دقیق بنویسید و از فعل گذشته استفاده کنید. برای مثال:
«این پژوهش از نوع توصیفی-مقطعی بود و در میان ۱۲۰ دانشجو انجام شد. داده ها با پرسشنامه استاندارد X جمعآوری و با نرمافزار SPSS نسخه ۲۶ تحلیل شدند.»
۴. نوشتن بخش نتایج (Results)
پس از نوشتن بخش روش، نوبت به نتایج مقاله (Results) میرسد؛ بخشی که در آن یافته های پژوهش خود را ارائه میدهید. این قسمت باید کاملاً روشن، دقیق و بدون تفسیر نوشته شود. در واقع، شما در اینجا فقط گزارش میدهید که چه چیزی به دست آمده است، نه اینکه چرا یا چگونه.
در نوشتن نتایج به نکات زیر توجه کنید:
- نتایج را به همان ترتیبی بنویسید که اهداف یا فرضیههای پژوهش مطرح شدهاند.
- داده ها را ابتدا بهصورت خلاصه در متن بیاورید و سپس برای وضوح بیشتر، از جدول یا نمودار استفاده کنید.
- از تکرار اطلاعات در متن و جدول خودداری کنید.
- از افعال گذشته استفاده کنید و از بهکار بردن قیدهایی مثل بهطور قابل توجهی زیاد یا بهتر بود تا پیش از تحلیل آماری پرهیز کنید.
- فقط اعداد و یافته های واقعی را بنویسید؛ تفسیر و مقایسه آنها باید در بخش «بحث» بیاید.
برای مثال، میتوانید بنویسید:
«میانگین نمره اضطراب در گروه آزمون پس از مداخله ۱۲/۴ ± ۲/۳ و در گروه کنترل ۱۶/۱ ± ۲/۹ بود (p < 0.05).»
در پایان این بخش، اگر نتایج فرعی یا یافته های غیرمنتظرهای هم دارید، آنها را بهصورت کوتاه بیان کنید ولی از توضیح اضافه یا قضاوت خودداری نمایید.
۵. نوشتن بخش بحث (Discussion)
بخش بحث مقاله (Discussion) جایی است که باید نتایج خود را تفسیر کنید و به خواننده نشان دهید یافته های پژوهش چه معنایی دارند. اگر در بخش نتایج فقط گفتید چه چیزی بهدست آمده است، در این بخش باید توضیح دهید چرا این یافته ها مهماند و با پژوهشهای قبلی چه ارتباطی دارند.
در نگارش این بخش، رعایت چند نکته ساده اما مهم ضروری است:
- بحث را با خلاصهای کوتاه از یافته های اصلی آغاز کنید.
- نتایج خود را با پژوهشهای مشابه مقایسه کنید و توضیح دهید چه عواملی باعث شباهت یا تفاوت آنها شده است.
- به معنای علمی و کاربردی نتایج اشاره کنید؛ یعنی بگویید این یافته ها چه کمکی به جامعه علمی یا حوزه تخصصی شما میکنند.
- محدودیتهای پژوهش را صادقانه بنویسید و بیان کنید چگونه ممکن است بر نتایج تأثیر گذاشته باشند.
- در پایان، پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده ارائه دهید تا مسیر تحقیقات بعدی روشنتر شود.
برای مثال، میتوانید چنین بنویسید:
«نتایج این مطالعه با یافته های پژوهش احمدی و همکاران (۱۴۰۰) همسو بود، اما برخلاف نتایج تحقیق رضایی (۱۳۹۹)، تأثیر متغیر سن در این پژوهش معنیدار مشاهده شد. یکی از محدودیتهای این مطالعه، حجم نمونه نسبتاً پایین بود که میتواند در تعمیم نتایج اثرگذار باشد.»
در این بخش باید از افعال حال ساده برای بیان تفسیرها استفاده کنید، چون دارید دربارهی نتیجهای قطعی و قابلاستناد صحبت میکنید.
۶. نوشتن مقدمه (Introduction)
بخش مقدمه مقاله (Introduction) اولین جایی است که داور یا خواننده با مقالهی شما روبهرو میشود، پس باید ساده، منسجم و هدفمند نوشته شود. مقدمه مسیر ذهنی خواننده را از موضوع کلی به مسئلهی اصلی تحقیق هدایت میکند و توضیح میدهد چرا انجام این پژوهش ضروری بوده است.
برای نوشتن یک مقدمه مؤثر، این سه مرحله را دنبال کنید:
- بیان موضوع کلی و اهمیت آن: در چند جمله، زمینهی علمی یا کاربردی پژوهش را توضیح دهید تا خواننده بداند دربارهی چه حوزهای صحبت میکنید و چرا این موضوع ارزش بررسی دارد.
- مرور کوتاه مطالعات پیشین: اشاره کنید دیگر پژوهشگران تا امروز در این زمینه چه کارهایی انجام دادهاند و چه نتایجی گرفتهاند.
- بیان شکاف دانشی و هدف پژوهش: توضیح دهید چه نکته یا مسئلهای هنوز بررسی نشده و پژوهش شما قصد دارد آن را روشن کند. در پایان مقدمه، هدف یا فرضیه تحقیق را بهصورت مستقیم بنویسید.
برای مثال:
«با وجود مطالعات متعدد درباره اضطراب تحصیلی، تأثیر روشهای آموزشی مبتنی بر ذهنآگاهی در میان دانشجویان کمتر بررسی شده است. هدف از این پژوهش، ارزیابی تأثیر برنامه آموزشی ذهنآگاهی بر کاهش اضطراب دانشجویان بود.»
چند نکتهی مهم برای نگارش مقدمه:
- پاراگراف آخر باید بهوضوح هدف تحقیق را بیان کند.
- از کلیگویی و توضیحات غیرمرتبط پرهیز کنید.
- ارجاعات را بهصورت دقیق و مختصر در متن بیاورید.
۷. نوشتن عنوان، چکیده و کلید واژه ها
وقتی تمام بخشهای مقاله را نوشتید، نوبت به آخرین مرحلهی نگارش یعنی عنوان، چکیده و کلید واژه ها میرسد. این سه بخش کوتاه، در واقع ویترین مقاله هستند؛ چون خواننده (و حتی داور مجله) معمولاً پیش از هر چیز آنها را میبیند و بر اساسشان تصمیم میگیرد مقاله را ادامه دهد یا نه.
عنوان (Title)
عنوان باید کوتاه، دقیق و بیانگر محتوای اصلی پژوهش باشد. از واژههای غیرضروری یا کلی پرهیز کنید. عنوان خوب معمولاً کمتر از ۱۵ کلمه است و شامل متغیرها یا موضوع اصلی پژوهش میشود.برای مثال:
«تأثیر آموزش مبتنی بر ذهنآگاهی بر کاهش اضطراب دانشجویان»
نکات مهم برای عنوان:
- از اصطلاحات مبهم یا اختصارات ناشناخته استفاده نکنید.
- اگر مقاله شامل نوع خاصی از مطالعه است (مثلاً مرور نظاممند یا کارآزمایی بالینی)، در عنوان ذکر کنید.
- عنوان را طوری بنویسید که قابل جستوجو و نمایهسازی در پایگاههای علمی باشد.
چکیده (Abstract)
چکیده خلاصهی کل مقاله است و باید تصویری کلی از پژوهش ارائه دهد. در اغلب مجلات، چکیده مقاله بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ کلمه است و معمولاً شامل چهار بخش اصلی میشود:
- هدف پژوهش: چرا این تحقیق انجام شد؟
- روش کار: تحقیق چگونه انجام شد؟
- یافته ها: چه نتایجی بهدست آمد؟
- نتیجهگیری: یافته ها چه معنایی دارند؟
در چکیده از جملات کوتاه، فعل گذشته و ساختار رسمی استفاده کنید. از آوردن ارجاع، جدول یا اختصار خودداری کنید.
برای مثال:
«هدف از این پژوهش بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر ذهنآگاهی بر اضطراب دانشجویان بود. این مطالعه از نوع توصیفی-مقطعی بود و بر روی ۱۲۰ دانشجو انجام شد. نتایج نشان داد میزان اضطراب در گروه مداخله بهطور معنیداری کاهش یافت (p < 0.05). یافته ها نشان میدهد آموزش مبتنی بر ذهنآگاهی میتواند در کاهش اضطراب مؤثر باشد.»
کلید واژه ها (Keywords)
در انتهای چکیده، معمولاً باید بین ۴ تا ۶ کلید واژه بنویسید. این واژهها برای نمایهسازی مقاله در پایگاههای علمی استفاده میشوند، پس باید دقیق و مرتبط با موضوع باشند.
نکات مهم برای کلید واژه ها:
- از اصطلاحات استاندارد علمی استفاده کنید (در صورت امکان، از فهرست MeSH یا معادل انگلیسی دقیق آنها کمک بگیرید).
- بین کلید واژه ها از ویرگول استفاده کنید.
- یکی از کلید واژه ها را طوری انتخاب کنید که مستقیماً به محور اصلی پژوهش اشاره داشته باشد؛ مثلاً اگر موضوع مقاله درباره اضطراب دانشجویی است، میتوانید از واژههایی مانند student anxiety یا mindfulness training استفاده کنید.
۸. بررسی منابع و سبک ارجاع
یکی از مراحل مهم در نگارش پیش نویس مقاله، تنظیم درست منابع (References) است. منابع نشان میدهند مقاله بر پایهی پژوهشهای معتبر نوشته شده و به کارهای علمی پیشین احترام میگذارد.
هر مجله سبک رفرنس دهی مخصوص خود را دارد، مثل APA، Vancouver، Harvard یا IEEE. پیش از شروع، سبک مورد نظر مجله را از بخش Guide for Authors بررسی کنید و همان قالب را در سراسر مقاله رعایت کنید.
برای مدیریت دقیقتر منابع، استفاده از نرمافزارهایی مثل Mendeley یا زوترو بسیار مفید است. این ابزارها ارجاعات را بهصورت خودکار در متن و فهرست منابع تنظیم میکنند و احتمال خطا را کاهش میدهند.
نکات اخلاقی در نگارش پیش نویس مقاله
رعایت اصول اخلاقی در نگارش مقاله، یکی از پایههای اصلی انتشار علمی معتبر است. یک manuscript تنها زمانی ارزشمند است که بر اساس صداقت، شفافیت و رعایت استانداردهای بینالمللی نوشته شود. نهادهایی مانند COPE (Committee on Publication Ethics) و ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors) دستورالعملهایی برای حفظ این اصول ارائه کردهاند که رعایت آنها برای هر پژوهشگر ضروری است.

در ادامه، مهمترین نکات اخلاقی در نگارش پیش نویس مقاله آورده شده است:
- پرهیز از سرقت ادبی (Plagiarism): استفاده از ایدهها، داده ها یا جملات دیگران بدون ذکر منبع، تخلف جدی علمی است. حتی بازنویسی مطالب نیز باید همراه با ارجاع باشد.
- اجتناب از سرقت ادبی از خود (Self-plagiarism): نباید بخشهایی از مقالات قبلی خود را بدون ارجاع یا تغییر قابلتوجه در مقاله جدید تکرار کنید.
- اعلام تضاد منافع (Conflict of Interest): اگر پژوهش با حمایت مالی یا سازمانی انجام شده، یا نویسندگان ارتباط حرفهای با موضوع تحقیق دارند، باید این موارد شفاف اعلام شود.
- شفافیت در داده ها و تحلیلها: داده های خام پژوهش باید قابلدسترسی و قابلپیگیری باشند. هرگونه حذف، تغییر یا دستکاری داده ها، نقض جدی اصول علمی است.
- تعیین درست نویسندگان (Authorship): فقط افرادی که در طراحی، اجرا یا نگارش مقاله نقش واقعی داشتهاند باید بهعنوان نویسنده ذکر شوند.
- تأییدیه اخلاقی: پژوهشهایی که بر انسان یا حیوان انجام میشوند باید دارای مجوز اخلاقی معتبر از کمیته مربوطه باشند و شماره مجوز در مقاله ذکر شود.
رعایت این اصول نهتنها اعتبار مقاله را افزایش میدهد، بلکه اعتماد داوران و خوانندگان را نیز جلب میکند. در نهایت، مقالهای موفق است که علاوه بر دقت علمی، بر پایهی صداقت و مسئولیتپذیری نوشته شده باشد.
سوالات متداول
manuscript مقاله چیست؟
manuscript به پیش نویس یا نسخهی اولیهی مقاله علمی گفته میشود که شامل تمام بخشهای اصلی پژوهش مانند عنوان، چکیده، مقدمه، روش، نتایج، بحث و منابع است. این نسخه پیش از ارسال به مجله آماده میشود و مبنای ارزیابی داوران علمی قرار میگیرد.
نوشتن پیش نویس چگونه است؟
نوشتن پیش نویس مقاله یک فرآیند مرحلهبهمرحله است. معمولاً بهتر است از بخش روش کار (Methods) شروع کنید، سپس نتایج و بحث را بنویسید و در پایان سراغ مقدمه، عنوان و چکیده بروید. این ترتیب باعث میشود مقاله منسجمتر و حرفهایتر نوشته شود.
تفاوت پیش نویس مقاله با نسخه نهایی چیست؟
پیش نویس یا manuscript، نسخهی اولیهای است که نویسنده برای داوری ارسال میکند. اما نسخه نهایی، همان متن اصلاحشده پس از دریافت نظرات داوران و ویراستاران است که برای چاپ آماده میشود.
آیا باید قبل از نوشتن manuscript مجله هدف را انتخاب کنیم؟
بله. هر مجله قالب و استاندارد مخصوص خود را دارد. انتخاب مجله از همان ابتدا باعث میشود ساختار و سبک نگارش مقاله با دستورالعملهای آن هماهنگ باشد و در زمان ارسال، نیاز به بازنویسی نداشته باشید.
طول مناسب برای manuscript چقدر است؟
طول مقاله بسته به نوع پژوهش و دستورالعمل مجله متفاوت است. معمولاً بین ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کلمه برای مقالههای پژوهشی رایج است، اما همیشه باید محدودیتهای ذکرشده در راهنمای نویسندگان مجله رعایت شود.
آیا استفاده از نرمافزارهای ویرایش و مدیریت منابع مجاز است؟
بله. ابزارهایی مانند Grammarly، Mendeley و Zotero میتوانند در بهبود نگارش و مدیریت منابع به نویسندگان کمک کنند، به شرط آنکه محتوای علمی را تغییر ندهند یا به تحریف داده ها منجر نشوند.
آیا لازم است نسخهی پیش نویس را به استاد یا همکار نشان دهیم؟
بله. دریافت بازخورد از اساتید یا پژوهشگران دیگر، یکی از بهترین راهها برای شناسایی نقاط ضعف و بهبود متن قبل از ارسال به مجله است. بازخوانی توسط فردی دیگر معمولاً خطاهایی را آشکار میکند که نویسنده از آن غافل مانده است.
جمع بندی
نوشتن manuscript یا پیش نویس مقاله، گامی حیاتی در فرآیند انتشار علمی است و کیفیت آن میتواند سرنوشت نهایی پژوهش را تعیین کند. پیش نویس، نسخهای کامل اما اولیه از مقاله است که تمام بخشهای اصلی پژوهش — از مقدمه و روش تا نتایج و منابع — را در خود دارد و مبنای ارزیابی داوران علمی قرار میگیرد.
درک درست از نحوه نوشتن پیش نویس مقاله به پژوهشگر کمک میکند تا یافته های خود را منسجم، شفاف و بر اساس اصول علمی ارائه دهد. نگارش مرحلهبهمرحله، آغاز از بخش روش کار، رعایت ساختار استاندارد IMRaD، و ویرایش نهایی دقیق، از مهمترین گامهای نگارش موفق محسوب میشوند. همچنین، توجه به اصول اخلاقی پژوهش مانند صداقت در داده ها، اعلام تضاد منافع و احترام به حقوق نویسندگان، از الزامات هر manuscript حرفهای است.
در نهایت، پیش نویس مقاله فقط یک متن مقدماتی نیست، بلکه بازتابی از دقت، دانش و نگرش پژوهشگر است. هرچه نگارش آن با نظم، دقت و آگاهی بیشتری انجام شود، مسیر پذیرش مقاله در مجلات علمی معتبر کوتاهتر و نتیجه آن ماندگارتر خواهد بود.
منابع
- Wenz, M., et al. (n.d.). A step by step guide to writing a scientific manuscript. Virginia Commonwealth University.
- International Committee of Medical Journal Editors. (n.d.). Recommendations for the Conduct, Reporting, Editing, and Publication of Scholarly Work in Medical Journals.
- STROBE Statement. (2007). Strengthening the Reporting of Observational Studies in Epidemiology