سرقت ادبی از خود (Self-plagiarism) یکی از مباحث حساس و چالش‌برانگیز در حوزه پژوهش‌های علمی است که به بازنشر یا استفاده مجدد از محتوای تولیدشده توسط خود نویسنده بدون ذکر منبع اصلی اشاره دارد. این نوع سرقت ادبی برخلاف تصور رایج، می‌تواند به اندازه سرقت ادبی سنتی برای اعتبار علمی و حرفه‌ای نویسنده مخرب باشد. در حالی که برخی نویسندگان ممکن است به اشتباه تصور کنند که بازنشر آثار قبلی خودشان بدون تغییرات اساسی مشکل‌ساز نیست، اما این عمل از دیدگاه علمی و اخلاقی ناپسند تلقی می‌شود و می‌تواند منجر به مسائل جدی مانند کاهش اعتبار علمی و حتی تحریم‌های دانشگاهی شود. تشخیص سرقت ادبی از خود به دلیل ماهیت مشابه با متون قبلی نویسنده نیاز به ابزارهای دقیق و پیشرفته‌ای دارد.
در این راستا، ایران پیپر با ارائه خدمات بررسی سرقت ادبی با استفاده از نرم افزار قدرتمند iThenticate، به پژوهشگران و نویسندگان کمک می‌کند تا پیش از انتشار آثار خود، از اصالت و یکتایی آن‌ها اطمینان حاصل کرده و از مشکلات احتمالی جلوگیری کنند.
سرقت ادبی از خود چیست؟
سرقت ادبی از خود (Self-plagiarism) به حالتی اطلاق می‌شود که نویسنده بدون ارجاع مناسب به آثار قبلی خود، از محتوای علمی، ایده‌ها یا داده‌هایی که پیش‌تر منتشر کرده است، در اثر جدید استفاده کند. برخلاف سرقت ادبی سنتی که معمولاً شامل استفاده از آثار دیگران بدون اجازه و ارجاع است، در سرقت ادبی از خود، نویسنده از اثرات خود بدون ذکر منبع یا اطلاع‌رسانی به مخاطبان و ناشران بهره می‌برد. این عمل می‌تواند شامل بازنشر یک مقاله کامل، استفاده مجدد از بخش‌هایی از یک تحقیق، یا حتی استفاده از داده‌ها و تحلیل‌هایی باشد که قبلاً در پژوهش‌های دیگری از همان نویسنده ارائه شده است.
انواع سرقت ادبی از خود:
- بازنشر (Re-publication): به معنی انتشار دوباره یک مقاله یا بخش‌های عمده‌ای از یک مقاله در ژورنالی دیگر است، بدون اینکه به انتشار قبلی آن اشاره‌ای شود. این عمل می‌تواند باعث فریب خوانندگان و ناشران شود، چرا که باعث می‌شود یک کار به عنوان یک دستاورد جدید تلقی شود، در حالی که در واقع تکرار نتایج قبلی است.
- استفاده مجدد از بخش‌های بزرگ یک اثر قبلی: شامل استفاده از بخش‌های قابل توجهی از متون، جداول، نمودارها یا نتایجی است که در مقالات قبلی منتشر شده‌اند، بدون ذکر دقیق منبع یا ارجاع به اثر اصلی. این نوع سرقت ادبی از خود به ویژه در مورد نتایج مشابه یا بحث‌هایی که قبلاً در مقالات علمی مورد بحث قرار گرفته‌اند، رایج است.
- خوداستفاده‌گرایی در مقالات کنفرانسی و ژورنالی: برخی نویسندگان ممکن است ابتدا یک مقاله را در یک کنفرانس ارائه دهند و سپس آن را در قالب یک مقاله ژورنالی بدون تغییرات اساسی مجدداً منتشر کنند، بدون اینکه به انتشار اولیه اشاره کنند. این کار می‌تواند موجب دوگانه‌نگاری و ایجاد مشکلات در زمینه اعتبار علمی شود.
دلایل اصلی خودسرقتی:
- فشار برای انتشار آثار بیشتر: در محیط‌های دانشگاهی، فشار برای انتشار مقالات و مقالات جدید می‌تواند باعث شود که افراد به جای تولید محتوای جدید، از کارهای قبلی خود دوباره استفاده کنند.
- صرفه‌جویی در زمان: استفاده از کارهای قبلی ممکن است به عنوان روشی برای کاهش زمان نوشتن یک اثر جدید به کار گرفته شود.
- عدم آگاهی از قوانین: برخی از افراد ممکن است ندانند که استفاده مجدد از آثار خود، بدون ذکر منبع، می‌تواند به عنوان سرقت ادبی تلقی شود.
- تکرار موضوع: گاهی اوقات، پژوهشگران بر روی یک موضوع خاص کار می‌کنند و نتایج مشابهی به دست می‌آورند. در این حالت، ممکن است مطالب مشابهی را در مقالات مختلف خود تکرار کنند.
چطور جلوی سرقت ادبی از خودمان را بگیریم؟
جلوگیری از سرقت ادبی از خود برای پژوهشگران بسیار مهم است، چرا که می‌تواند به حفظ اصالت و اعتبار آثار علمی کمک کند و از مشکلات احتمالی در فرایند داوری و انتشار جلوگیری کند. رعایت برخی از بهترین روش‌ها و اصول اخلاقی می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا از اتهامات سرقت ادبی از خود دور بمانند. در ادامه به چند راهکار برای اجتناب از سرقت ادبی از خود اشاره می‌کنیم:
ارجاع درست به آثار قبلی
یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راه‌ها برای جلوگیری از سرقت ادبی از خود، ارجاع به آثار قبلی خود است. اگر در مقاله جدید خود از نتایج، بخش‌هایی از متن، یا حتی داده‌هایی که در آثار قبلی خود منتشر کرده‌اید استفاده می‌کنید، حتماً به آن‌ها ارجاع دهید. ذکر دقیق منبع به مخاطبان و داوران کمک می‌کند تا از استفاده مجدد آگاه باشند و به شما به‌عنوان یک پژوهشگر شفاف و صادق اعتماد کنند.
مثال: فرض کنید سال گذشته مقاله‌ای در مورد «تأثیر بازی‌های ویدیویی بر یادگیری کودکان» نوشته‌اید. حالا می‌خواهید مقاله‌ی جدیدی درباره‌ی «تأثیر بازی‌های آموزشی بر رشد مهارت‌های حل مسئله در کودکان» بنویسید. اگر در مقاله جدید می‌خواهید بخشی از یافته‌های مقاله قبلی خود را استفاده کنید، باید به آن اشاره کنید. مثل این:
- صحیح: “مطالعات قبلی من نشان داد که بازی‌های ویدیویی می‌توانند به افزایش تمرکز کودکان کمک کنند (اسم خودتان، سال انتشار مقاله قبلی).”
- اشتباه: “بازی‌های ویدیویی می‌توانند به افزایش تمرکز کودکان کمک کنند.” (بدون اشاره به مقاله قبلی)
در حالت اول، شما مشخص کرده‌اید که این یافته از مقاله قبلی خودتان است، اما در حالت دوم این‌طور به نظر می‌رسد که انگار این یافته جدید است
بازنویسی و تازه‌سازی مطالب
اگر قصد دارید بخش‌هایی از آثار قبلی خود را در مقالات جدید به‌کار ببرید، تلاش کنید که آن‌ها را به شیوه‌ای متفاوت و با دیدگاه‌های تازه بازنویسی کنید. بازنویسی و به‌روزرسانی محتوای قبلی با افزودن اطلاعات جدید یا تحلیل‌های بیشتر می‌تواند به حفظ تازگی اثر کمک کند. این کار باعث می‌شود که محتوای شما بیشتر به‌عنوان اثری اصیل شناخته شود و خطر سرقت ادبی از خود کاهش یابد.
اطلاع‌رسانی در مورد استفاده دوباره از داده‌ها
اگر قصد دارید از همان مجموعه داده‌ها در مقالات جدید استفاده کنید، حتماً این موضوع را به‌وضوح اعلام کنید. بسیاری از مجلات علمی این موضوع را درک می‌کنند، اما شفافیت در اعلام این امر ضروری است. به‌ویژه زمانی که داده‌ها در یک مقاله جدید مورد تحلیل متفاوت قرار می‌گیرند یا نتایج جدیدی از آن‌ها استخراج می‌شود، اعلام استفاده قبلی از داده‌ها اهمیت زیادی دارد.
مثال: فرض کنید داده‌های یک تحقیق میدانی در مورد مصرف آب توسط خانواده‌ها را جمع‌آوری کرده‌اید و حالا قصد دارید آن‌ها را در یک مقاله جدید با تحلیل دیگری استفاده کنید:
- صحیح: “این تحقیق از داده‌هایی استفاده می‌کند که قبلاً در مقاله‌ای در سال گذشته منتشر شده بود، اما تحلیل جدیدی روی آن‌ها انجام شده است.”
- اشتباه: استفاده از همان داده‌ها بدون ذکر اینکه قبلاً از آن‌ها استفاده کرده‌اید.
مشورت با سردبیران
در صورتی که قصد دارید مقاله‌ای بنویسید که بخشی از آن به‌طور قابل توجهی از آثار قبلی شما برگرفته شده است، بهتر است قبل از ارسال مقاله به مجله، این موضوع را با سردبیران و ویراستاران در میان بگذارید. شفافیت در این مورد می‌تواند از بروز سوءتفاهم‌ها جلوگیری کند و به شما اطمینان دهد که سردبیران از بازنویسی و استفاده مجدد شما مطلع هستند.
استفاده از ابزارهای تشخیص سرقت ادبی برای خودبازبینی
پیش از ارسال مقاله به مجلات علمی، استفاده از ابزارهایی مانند iThenticate برای بررسی سرقت ادبی می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا شباهت‌ها و هم‌پوشانی‌های احتمالی با آثار قبلی خود را شناسایی کنند. با این کار، می‌توانید بخش‌هایی که نیاز به ارجاع یا بازنویسی دارند را پیش از ارسال اصلاح کنید و از بروز مشکلات در فرایند داوری جلوگیری کنید.
ثبت دقیق کارهای قبلی
داشتن یک فهرست کامل و دقیق از همه مقالات و آثار منتشرشده قبلی می‌تواند به شما کمک کند تا از استفاده مجدد بدون ارجاع اجتناب کنید. با نگهداری سوابق انتشار و بررسی آن‌ها قبل از نوشتن هر مقاله جدید، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که از هیچ بخش منتشرشده‌ای بدون ذکر منبع استفاده نمی‌کنید.
آگاهی از قوانین مجلات
بسیاری از مجلات و ناشران سیاست‌های خاصی در مورد سرقت ادبی از خود دارند. مطالعه و آگاهی از این دستورالعمل‌ها پیش از ارسال مقاله می‌تواند به شما کمک کند تا از معیارهای مورد انتظار سردبیران آگاه شوید و از خطاهای ناخواسته جلوگیری کنید. هر ناشر ممکن است دیدگاه متفاوتی نسبت به استفاده مجدد از آثار قبلی داشته باشد، بنابراین مطمئن شوید که سیاست‌های مربوطه را رعایت می‌کنید.
با رعایت این اصول و استفاده از ابزارهای مناسب، پژوهشگران می‌توانند به‌طور مؤثری از سرقت ادبی از خود جلوگیری کرده و محتوای خود را با حفظ اصول اصالت و شفافیت منتشر کنند. این امر نه‌تنها به اعتبار علمی فرد کمک می‌کند، بلکه به رشد و ارتقای کیفیت پژوهش‌های علمی در جامعه نیز کمک خواهد کرد.
چه زمانی استفاده مجدد قابل قبول است؟
گاهی اوقات می‌توان از محتوای قبلی خود دوباره استفاده کرد، به شرطی که به وضوح مشخص شود و ارجاع مناسب داده شود. یکی از این موارد، بازنویسی بخش‌های پیشینه پژوهش یا مرور ادبیات در یک مقاله جدید است، به‌خصوص اگر موضوع تحقیق مشابه قبلی باشد. در این شرایط، حتی اگر بخشی از متن شبیه به کارهای پیشین نویسنده باشد، ارجاع درست به آثار قبلی، این استفاده مجدد را پذیرفتنی می‌کند. این روش به پژوهشگران امکان می‌دهد نتایج جدید خود را بر اساس یافته‌های قبلی بنا کنند و برای خوانندگان ارتباط میان پژوهش‌های قبلی و جدید را روشن کنند.
سوالات متداول
سرقت ادبی از خود چیست؟
سرقت ادبی از خود (Self-plagiarism) به استفاده مجدد از محتوای پژوهشی، ایده‌ها یا داده‌های یک نویسنده در یک مقاله جدید بدون ارجاع به آثار قبلی خود اشاره دارد. این عمل ممکن است شامل بازنشر یک مقاله کامل، استفاده از بخش‌هایی از مقالات قبلی یا ارائه دوباره داده‌های پیش‌تر منتشرشده باشد، بدون اینکه به منابع اصلی اشاره شود.
آیا سرقت ادبی از خود غیراخلاقی است؟
بله، سرقت ادبی از خود از نظر اخلاقی نادرست تلقی می‌شود، زیرا باعث گمراهی خوانندگان و ناشران می‌شود که انتظار دارند محتوای ارائه‌شده جدید و اصیل باشد. این عمل می‌تواند به کاهش اعتبار علمی نویسنده و ایجاد مشکلات در انتشار مقالات جدید منجر شود.
چه تفاوتی بین سرقت ادبی از خود و سرقت ادبی معمولی وجود دارد؟
تفاوت اصلی این دو نوع سرقت ادبی در منبع استفاده‌شده است. در سرقت ادبی از خود، نویسنده بدون ارجاع مناسب از محتوای قبلی خود استفاده می‌کند، در حالی که در سرقت ادبی معمولی، نویسنده از آثار دیگران بدون اجازه و بدون ارجاع استفاده می‌کند. هر دو نوع عمل غیراخلاقی بوده و به اعتبار علمی آسیب می‌رسانند.
چگونه می‌توانم از سرقت ادبی از خود جلوگیری کنم؟
برای جلوگیری از سرقت ادبی از خود، نویسندگان باید به مقالات قبلی خود به‌طور مناسب ارجاع دهند و از بازنشر بخش‌های بزرگی از آن‌ها بدون پارافریز خودداری کنند. همچنین، استفاده از ابزارهای بررسی پلاجریسم مانند iThenticate می‌تواند به شناسایی بخش‌های مشابه و کاهش درصد همانندجویی کمک کند.
اگر به سرقت ادبی از خود متهم شدم، چه باید بکنم؟
در صورتی که به سرقت ادبی از خود متهم شدید، ابتدا گزارش را بررسی کرده و میزان شباهت را ارزیابی کنید. سپس با همکاری با تیم داوری و ویرایشگران ژورنال، توضیحات لازم را ارائه دهید و آماده انجام اصلاحات موردنیاز باشید. بهتر است در این فرایند با شفافیت عمل کنید و ارجاعات صحیح به مقالات قبلی خود را اضافه کنید.
آیا استفاده از داده‌های قبلی خودم در تحقیقات جدید هم سرقت ادبی از خود محسوب می‌شود؟
استفاده مجدد از داده‌های قبلی در صورتی که با تحلیل‌ها و تفسیرهای جدید ارائه شود و به پژوهش قبلی ارجاع داده شود، معمولاً مشکلی ندارد. اما اگر داده‌ها به همان شکل و بدون تغییر در یک مقاله جدید استفاده شوند، این کار ممکن است به عنوان سرقت ادبی از خود تلقی شود.
نقش ایران پیپر در مقابله با سرقت ادبی از خود چیست؟
ایران پیپر با ارائه خدمات مشابهت یابی با استفاده از نرم افزار iThenticate، به پژوهشگران کمک می‌کند تا پیش از ارسال مقاله برای چاپ، از اصالت و یکتایی آن اطمینان حاصل کنند. این ابزار می‌تواند بخش‌های مشابه با مقالات قبلی را شناسایی کرده و به نویسنده کمک کند تا از وقوع سرقت ادبی از خود جلوگیری کند.
چرا باید از ابزارهای بررسی سرقت ادبی مانند iThenticate استفاده کنم؟
استفاده از نرم افزار بررسی سرقت ادبی iThenticate به نویسندگان امکان می‌دهد تا قبل از ارسال مقاله به ناشران، محتوای آن را بررسی کنند و از شباهت‌های احتمالی با مقالات قبلی خود و دیگران آگاه شوند. این کار باعث می‌شود که مقاله به‌صورت دقیق‌تر و معتبرتر منتشر شود و از مشکلات ناشی از سرقت ادبی جلوگیری شود.
جمع بندی
سرقت ادبی از خود (Self-plagiarism) مسئله‌ای مهم و چالش‌برانگیز در دنیای علمی است که می‌تواند عواقب جدی برای پژوهشگران و نویسندگان به همراه داشته باشد. این عمل نه تنها اصول اخلاقی پژوهش را نقض می‌کند، بلکه می‌تواند به کاهش اعتبار علمی، ایجاد سردرگمی در تحقیقات و حتی مجازات سرقت ادبی منجر شود. از این رو، آگاهی از مفهوم سرقت ادبی از خود و روش‌های پیشگیری از آن برای تمامی نویسندگان ضروری است تا بتوانند در مسیر انتشار آثار علمی خود، اصول صداقت و اصالت علمی را رعایت کنند.
ابزارهای بررسی سرقت ادبی رایگان، مانند iThenticate که توسط ایران پیپر ارائه می‌شود، به نویسندگان کمک می‌کنند تا پیش از ارسال مقاله، از یکتایی محتوای خود اطمینان حاصل کنند و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری نمایند. با رعایت اصول ارجاع‌دهی صحیح و رعایت درصد همانند جویی قابل قبول، پژوهشگران می‌توانند از اشتباهات احتمالی پیشگیری کرده و به رشد و گسترش دانش در حوزه‌های تخصصی خود کمک کنند. در نهایت، ترویج صداقت علمی و رعایت اصول اخلاقی در نگارش مقالات، پایه‌گذار ارتقای کیفیت پژوهش‌ها و اعتماد به محتوای علمی منتشرشده خواهد بود.