شناسهی دیجیتال یا DOI یکی از ارکان اصلی نظام نشر علمی در جهان است؛ شناسهای یکتا که برای شناسایی دقیق و دائمی مقالات، کتابها و دیگر منابع پژوهشی به کار میرود. این کد معمولاً ترکیبی از حروف و اعداد است که با پیشوندی مانند 10. آغاز میشود و به هر اثر علمی، هویت منحصربهفردی میبخشد.
استفاده از DOI سبب میشود آثار علمی همیشه قابلارجاع و در دسترس بمانند، حتی زمانی که نشانی اینترنتی آنها تغییر کند. به کمک این شناسه، پژوهشگران میتوانند منابع مورد نیاز خود را سریعتر پیدا کنند، به نسخه اصلی مقاله دسترسی یابند و استنادهای دقیقتری در پژوهشهای خود ارائه دهند.
در ادامه، مفهوم DOI و نقش آن در شناسایی و دسترسی پایدار به مقالات علمی بررسی میشود و تفاوتش با سایر شناسههای پژوهشی نیز بیان خواهد شد؛ تا در پایان، درکی روشن از جایگاه این شناسه در نظم و اعتبار آثار علمی حاصل شود.
DOI چیست؟
عبارت DOI مخفف Digital Object Identifier بهمعنای شناسهی دیجیتال اثر علمی است. DOI در حقیقت یک کد منحصربهفرد و دائمی است که به هر مقاله، کتاب یا محتوای پژوهشی اختصاص داده میشود تا بتوان آن را بهصورت دقیق و پایدار در فضای اینترنت شناسایی کرد.
هر DOI از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
- پیشوند (Prefix) که معمولاً با عدد
10.آغاز میشود و شناسهی ناشر یا سازمان ثبتکننده را مشخص میکند. - پسوند (Suffix) که توسط ناشر تعیین میشود و بهصورت اختصاصی به یک مقاله، کتاب یا محتوای خاص تعلق دارد.
بهعنوان مثال، در شناسهی زیر:10.1016/j.cell.2021.08.034
بخش 10.1016 پیشوند و بخش j.cell.2021.08.034 پسوند شناسه محسوب میشود.
برخلاف آدرسهای اینترنتی معمولی (URL)، DOI هیچگاه تغییر نمیکند. حتی اگر مقاله از سرور یا دامنهای به دامنهی دیگر منتقل شود، لینک DOI همیشه کاربر را به محل جدید آن هدایت میکند. به همین دلیل، DOI بهعنوان یک لینک پایدار و رسمی برای ارجاع علمی شناخته میشود.
برای دسترسی به یک اثر علمی از طریق DOI کافی است شناسه را پس از آدرس https://doi.org/ وارد کنید. بهطور مثال، شناسهی زیر به یکی از مقالات منتشرشده در ژورنال Nature اشاره دارد: https://doi.org/10.1038/s41586-023-06579-3
در نتیجه، DOI ابزاری است برای شناسایی، ارجاع و دسترسی سریع و دقیق به محتوای علمی در محیط دیجیتال؛ شناسهای که امروز تقریباً تمام ناشران معتبر بینالمللی از آن استفاده میکنند.
نحوه پیدا کردن DOI مقاله در سایت ناشران علمی
شناسهی DOI معمولاً در همان صفحهای درج میشود که مقاله منتشر شده، اما محل نمایش آن در وبسایت ناشران مختلف کمی متفاوت است. آشنایی با جایگاه این شناسه در پایگاههای علمی، باعث میشود بتوانید سریعتر و بدون اشتباه، DOI مقالهی مورد نظر خود را پیدا کنید. در ادامه محل دقیق نمایش DOI در چند ناشر معتبر بینالمللی آورده شده است:
Springer و Nature
در سایت اسپرینگر و نیچر , شناسهی DOI معمولاً در بخش پایانی مشخصات مقاله و قبل از فهرست منابع دیده میشود. کافی است به پایین صفحه بروید تا در بخش “About this article” عبارت DOI را همراه با لینک مستقیم مشاهده کنید.
ScienceDirect
در پایگاه ساینس دایرکت شناسه DOI معمولاً در بالای صفحه، زیر عنوان مقاله و نام نویسندگان قرار دارد. همچنین در فایل PDF نیز در قسمت بالای صفحه، کنار اطلاعات انتشار درج میشود.
Wiley Online Library
در وبسایت وایلی، شناسهی DOI معمولاً درست زیر عنوان مقاله و بعد از نام نویسندگان نمایش داده میشود. این بخش معمولاً با عبارت “First published” آغاز میشود و در ادامه لینک DOI درج شده است.
همچنین در نسخهی PDF مقاله، DOI در پایین صفحهی اول و کنار اطلاعات انتشار قرار دارد.
راه جایگزین: جستجو در Crossref
اگر DOI در سایت ناشر درج نشده بود یا به آن دسترسی نداشتید، میتوانید از ابزار جستجوی رسمی Crossref استفاده کنید. وارد سایت https://www.crossref.org شوید، سپس در بخش Search Metadata، عنوان مقاله یا نام نویسنده را وارد کنید تا DOI دقیق آن نمایش داده شود.
نکته: شناسهی DOI همیشه با عدد 10. آغاز میشود و شامل دو بخش است که با علامت / از هم جدا میشوند. هنگام یادداشت یا کپی کردن DOI، از کامل بودن و حذف نشدن هیچ بخش آن مطمئن شوید.
چگونه با DOI مقاله دانلود کنیم؟
پس از یافتن شناسهی DOI مقاله در سایت ناشر، میتوانید با استفاده از این شناسه مقالهی موردنظر را از طریق ایران پیپر دانلود کنید. دانلود مقاله با doi یکی از سریعترین راهها برای دسترسی به فایل کامل مقالات علمی است.
یافتن مقاله در سایت ناشر
ابتدا وارد پایگاه منتشرکنندهی مقاله شوید و مقالهی مورد نظر را با جستجوی عنوان، نام نویسنده یا کلمات کلیدی پیدا کنید. در صفحهی مقاله، اطلاعاتی مانند عنوان، نویسندگان و شناسهی DOI نمایش داده میشود. این شناسه را کپی کنید تا در مرحلهی بعد از آن استفاده کنید.
ورود به سایت ایران پیپر
برای دانلود مقاله با doi به وب سایت ایران پیپر بروید و گزینهی «لینک مقاله یا DOI» را انتخاب کنید.
وارد کردن لینک یا DOI مقاله
شناسهی DOI یا لینک مقاله را در کادر جستجو وارد کرده و روی دکمهی «جستجو» کلیک کنید.
برای نمونه، اگر شناسهی مقاله شما 10.1123/jpah.2023-0254 است، کافی است آن را مستقیماً در این بخش بنویسید.
شناسایی و دانلود مقاله
پس از چند لحظه، سیستم اطلاعات مقاله را شناسایی کرده و در صورت موجود بودن، گزینهی دانلود فایل PDF یا دریافت مقاله را نمایش میدهد. با انتخاب این گزینه، فایل مقاله آمادهی دانلود خواهد شد و میتوانید آن را ذخیره کنید.
نکته: با داشتن اعتبار ویژهی دانلود خودکار در ایران پیپر، روند دریافت مقالات از پایگاهها با سرعت بیشتری انجام میشود. در صورت عدم دسترسی فوری، میتوانید درخواست دانلود را بهصورت آفلاین ثبت کنید تا پس از تهیه، فایل برای شما ارسال شود.
دریافت کد DOI
شناسهی DOI (Digital Object Identifier) کدی منحصربهفرد است که توسط نویسندگان ایجاد نمیشود، بلکه در اختیار ناشر یا مجلهی علمی قرار دارد. هر ناشر برای صدور DOI باید در یکی از سازمانهای بینالمللی ثبت شناسه مانند Crossref یا DataCite عضو باشد.
پس از عضویت، ناشر میتواند برای هر مقاله، کتاب یا محتوای علمی منتشرشده، یک شناسهی DOI یکتا صادر کند. این کد معمولاً همزمان با انتشار مقاله ایجاد میشود و در صفحهی وب یا فایل PDF مقاله درج میگردد.
مراحل صدور DOI برای مقالات علمی
- عضویت ناشر در سازمانهای ثبت DOI
مجله یا ناشر علمی ابتدا باید در یکی از سازمانهای معتبر ثبت شناسه مانند Crossref یا DataCite عضو شود تا مجوز صدور DOI را دریافت کند. - ثبت اطلاعات مقاله در سامانهی Crossref
پس از پذیرش مقاله، مشخصات کامل آن شامل عنوان، نام نویسندگان، چکیده، کلیدواژهها، سال انتشار و لینک صفحهی مقاله در سامانه وارد میشود. - تخصیص شناسهی یکتا
سامانه بهصورت خودکار یک کد اختصاصی تولید میکند که با عدد10.آغاز میشود (مثلاً10.1016/j.cell.2021.08.034). - نمایش DOI در مقاله
در مرحلهی نهایی، شناسهی DOI در صفحهی وب مقاله و همچنین در نسخهی PDF آن درج میشود تا برای ارجاع، استناد و دسترسی پایدار قابل استفاده باشد.
در نتیجه، دریافت کد DOI بخشی از فرآیند رسمی انتشار مقاله است و نویسندگان نقشی در ساخت یا صدور آن ندارند؛ اما با انتخاب مجلات معتبر عضو Crossref یا DataCite میتوانند اطمینان داشته باشند که مقالهی آنها دارای DOI معتبر و قابلاستناد خواهد بود.
آیا مقالات فارسی DOI دارند؟
بسیاری از مقالات فارسی نیز دارای شناسهی DOI هستند؛ بهویژه آنهایی که در مجلات علمیپژوهشی معتبر و یا نشریات عضو Crossref منتشر میشوند. در این مجلات، شناسهی DOI معمولاً در صفحهی عنوان مقاله یا در بخش اطلاعات استنادی درج میشود و همانند مقالات انگلیسی، با عدد 10. آغاز میشود.
با این حال، هنوز همهی مجلات فارسی DOI ندارند. برخی از نشریات داخلی که تنها در پایگاههای ملی مانند ISC نمایه میشوند، از شناسهای متفاوت با نام DOR استفاده میکنند. این شناسه توسط مؤسسهی استنادی علوم (ISC) تعریف شده و نقشی مشابه DOI دارد، اما در چارچوب نظام علمی ایران عمل میکند.
از آنجا که DOI و DOR هر دو برای شناسایی آثار علمی به کار میروند، اما در دو سطح متفاوت فعالیت میکنند، در جدول زیر تفاوتهای اصلی آنها بهصورت خلاصه آمده است:
تفاوت DOI با DOR
| ویژگیها | DOI (Digital Object Identifier) | DOR (Digital Object Recognizer) |
|---|---|---|
| دامنهی کاربرد | بینالمللی – استفاده در سطح جهانی و توسط ناشران عضو Crossref یا DataCite | ملی – استفاده در ایران توسط پایگاه ISC |
| نهاد صادرکننده | سازمانهای بینالمللی مانند Crossref و DataCite | مؤسسه استنادی علوم جمهوری اسلامی ایران (ISC) |
| محل شناسایی | قابل جستوجو در پایگاههای علمی جهانی مانند Scopus، Web of Science و Google Scholar | قابل جستوجو در سامانهی ملی DOR به نشانی dorl.net |
| ساختار شناسه | با عدد 10. آغاز میشود (مثلاً 10.1016/j.cell.2021.08.034) | معمولاً با عدد 10.52547 یا قالب مشابه آغاز میشود |
| اعتبار و استناد | شناسهای رسمی و معتبر در نظام استنادی بینالمللی | شناسهی ملی برای نظمدهی مقالات فارسی در ISC |
در مجموع، میتوان گفت DOI شناسهای جهانی است که برای شناسایی آثار علمی در سراسر دنیا استفاده میشود، در حالیکه DOR شناسهای بومی است که همین نقش را در سطح ملی ایران بر عهده دارد. هر دو برای افزایش نظم، دسترسی و اعتبار در نظام علمی طراحی شدهاند، اما دامنهی اثرگذاری آنها متفاوت است.
چرا برخی مقالات DOI ندارند؟
با وجود گسترش روزافزون استفاده از شناسهی DOI در نظام علمی جهان، هنوز هم بسیاری از مقالات (بهویژه در نشریات داخلی یا قدیمیتر) فاقد این شناسه هستند. نداشتن DOI الزاماً به معنای بیاعتباری مقاله نیست، اما معمولاً نشاندهندهی این است که ناشر یا مجله هنوز به سامانههای بینالمللی ثبت DOI متصل نشده است.
از مهمترین دلایل نداشتن DOI میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عضو نبودن ناشر در Crossref یا DataCite
تنها ناشرانی میتوانند برای مقالات خود DOI صادر کنند که در یکی از سازمانهای رسمی ثبت شناسه (مانند Crossref یا DataCite) عضو باشند. بسیاری از مجلات محلی یا تازهتأسیس هنوز این عضویت را دریافت نکردهاند. - قدیمی بودن مقاله یا شمارهی مجله
برخی از مجلات، سیستم DOI را در سالهای اخیر فعال کردهاند. بنابراین مقالات چاپشده در سالهای گذشته (پیش از عضویت ناشر در Crossref) معمولاً DOI ندارند. - محدود بودن دامنهی انتشار مجله
مجلات محلی یا داخلی که فقط در پایگاههای ملی مانند ISC نمایه میشوند، ممکن است از شناسهی DOR استفاده کنند و برای مقالات خود DOI ثبت نکنند. - هزینه و فرآیند صدور DOI
ثبت DOI مستلزم پرداخت هزینهی سالانه به Crossref یا DataCite و انجام فرآیند فنی مشخصی است. برخی از نشریات کوچک یا دانشگاهی ممکن است بهدلیل محدودیت منابع، از دریافت این شناسه صرفنظر کنند.
در مجموع، نبود DOI بهمعنای بیاهمیت بودن مقاله نیست، اما نشان میدهد که مجله هنوز به شبکهی جهانی نشر دیجیتال متصل نشده است. در چنین مواردی، برای استناد علمی میتوان از اطلاعات سنتی (مانند عنوان مقاله، نویسنده، سال انتشار و شمارهی مجله) استفاده کرد یا در صورت موجود بودن، شناسهی DOR را جایگزین نمود.
فرق بین DOI و ISSN
شناسهی DOI یکی از ابزارهای اصلی برای شناسایی و دسترسی به مقالات علمی در محیط دیجیتال است. اما در کنار آن، شناسهی دیگری به نام ISSN نیز در نظام نشر علمی وجود دارد که ممکن است باعث سردرگمی برخی پژوهشگران شود. در حالیکه هر دو برای شناسایی منابع علمی به کار میروند، کاربرد و هدف آنها کاملاً متفاوت است.
بهطور خلاصه:
- DOI برای هر مقاله یا منبع علمی خاص صادر میشود.
- ISSN برای کل مجله یا نشریهای که مقاله در آن منتشر شده اختصاص دارد.
به بیان دیگر، DOI شناسهی مقاله است و ISSN شناسهی مجله. تفاوتهای دقیقتر این دو شناسه در جدول زیر آمده است:
| ویژگی | DOI (Digital Object Identifier) | ISSN (International Standard Serial Number) |
|---|---|---|
| نوع شناسه | شناسهی دیجیتال برای هر مقاله یا محتوای علمی خاص | شناسهی استاندارد برای کل مجله یا نشریه |
| هدف اصلی | شناسایی و ارجاع به مقاله در فضای دیجیتال | شناسایی و ثبت رسمی مجلات و انتشارات دورهای |
| ساختار کد | ترکیبی از حروف و اعداد که با 10. آغاز میشود (مثل 10.1016/j.cell.2021.08.034) | شامل ۸ رقم است (مثل 1234-5678) |
| نهاد صادرکننده | سازمانهای بینالمللی مانند Crossref و DataCite | مرکز بینالمللی ISSN مستقر در پاریس |
| سطح کاربرد | برای شناسایی هر مقاله یا محتوای علمی بهصورت جداگانه | برای شناسایی کل مجله یا مجموعهی پیوسته |
| محل نمایش | در صفحهی مقاله یا فایل PDF | معمولاً در بالای جلد یا صفحهی عنوان مجله |
در نتیجه، تفاوت DOI با ISSN در سطح شناسایی آنهاست:
DOI به هر مقاله هویت منحصربهفردی در فضای دیجیتال میدهد و امکان ارجاع مستقیم به آن را فراهم میکند، در حالیکه ISSN تنها شناسهی مجله یا مجموعهای است که مقاله در آن منتشر شده است.
هر دو شناسه مکمل یکدیگرند و با هدف نظمدهی و استانداردسازی منابع علمی بهکار میروند؛ ISSN برای معرفی نشریه و DOI برای شناسایی دقیق مقالات آن.
سؤالات متداول
DOI مقاله چیست؟
DOI یا Digital Object Identifier بهمعنای «شناسهی دیجیتال اثر علمی» است. این شناسه برای شناسایی دائمی مقالات، کتابها و منابع پژوهشی به کار میرود و معمولاً با عدد 10. آغاز میشود. وجود DOI باعث میشود مقاله حتی در صورت تغییر آدرس اینترنتی، همیشه قابلدسترسی باقی بماند.
DOI مقاله کجاست؟
در بیشتر پایگاههای علمی، DOI مقاله در همان صفحهی انتشار درج میشود. معمولاً میتوانید آن را در بخش اطلاعات مقاله، زیر عنوان و نام نویسندگان یا در پایین صفحه در قسمت About this article مشاهده کنید. در نسخهی PDF هم معمولاً در بالای صفحهی اول نوشته شده است.
چطور میتوان DOI مقاله را پیدا کرد؟
برای پیدا کردن DOI مقاله کافی است به صفحهی آن در سایت ناشر مراجعه کنید. اگر در آنجا درج نشده بود، میتوانید با مراجعه به سایت Crossref.org و جستجوی عنوان یا نام نویسنده، شناسهی دقیق DOI را بهصورت رایگان بیابید.
آیا همهی مقالات DOI دارند؟
خیر، همهی مقالات دارای DOI نیستند. مقالاتی که DOI ندارند معمولاً در مجلات داخلی یا قدیمی منتشر میشوند که عضو پایگاههای بینالمللی ثبت DOI مانند Crossref نیستند. در ایران، این مجلات اغلب از شناسهی بومی DOR بهجای DOI استفاده میکنند.
اگر مقاله DOI نداشته باشد، چطور باید به آن استناد کرد؟
در صورت نبود DOI، استناد باید بر اساس اطلاعات کتابشناختی مقاله انجام شود؛ یعنی نام نویسنده، عنوان مقاله، نام مجله، سال انتشار، جلد و شماره صفحات. در مقالات فارسی، اگر شناسهی DOR وجود داشته باشد، میتوان از آن بهعنوان شناسهی جایگزین استفاده کرد.
جمع بندی
شناسهی DOI یکی از مهمترین ابزارهای استاندارد در نظام نشر علمی است که به هر اثر پژوهشی هویت مشخص و دائمی میبخشد. این شناسه با ایجاد پیوندی پایدار میان مقاله و محل انتشار آن، امکان دسترسی، استناد و پیگیری آثار علمی را ساده و دقیق میکند.
استفادهی گسترده از DOI در نشریات بینالمللی، موجب افزایش نظم، شفافیت و اعتبار در تولیدات علمی شده است. در ایران نیز با توسعهی استفاده از DOI و شناسهی بومی DOR، مجلات علمی بهتدریج به استانداردهای جهانی نزدیکتر میشوند.
در نتیجه، آشنایی پژوهشگران با نحوهی شناسایی، دریافت و کاربرد DOI میتواند نقش مؤثری در بهبود کیفیت استنادها و ارتقای سطح علمی انتشارات پژوهشی ایفا کند.