نوشتن نتیجه گیری مقاله یکی از حساس‌ترین و در عین حال نادیده گرفته‌شده‌ترین بخش‌های هر مقاله علمی است. بسیاری از پژوهشگران ساعت‌ها برای نگارش چکیده، مقدمه یا روش تحقیق وقت می‌گذارند، اما در پایان، نتیجه گیری را تنها در چند خط خلاصه می‌کنند؛ در حالی که این بخش، آخرین فرصت نویسنده برای تأثیرگذاری بر ذهن داور و خواننده است.
نتیجه گیری، خلاصه‌ای ساده از مقاله نیست، بلکه بیان نهایی پیام علمی پژوهش است؛ جایی که نویسنده باید نشان دهد یافته‌هایش چه معنایی دارند، چگونه به سؤال تحقیق پاسخ داده‌اند و چه ارزشی به دانش موجود افزوده‌اند. نتیجه گیریِ قوی می‌تواند مقاله‌ای معمولی را ماندگار کند، در حالی که نتیجه گیریِ ضعیف ممکن است حتی یک پژوهش عالی را کم‌اهمیت جلوه دهد.
در این مقاله به‌صورت گام‌به‌گام یاد می‌گیرید چگونه یک نتیجه گیری علمی و تأثیرگذار بنویسید. از تعریف و جایگاه نتیجه گیری گرفته تا تفاوت آن با چکیده، ساختار استاندارد، اشتباهات رایج و نمونه‌ای از یک نتیجه گیری موفق را مرور می‌کنیم تا بتوانید در پایان، مقاله‌ای بنویسید که با قدرت تمام به کار خود پایان دهد.
تعریف نتیجه گیری و نقش آن در مقاله
نتیجه گیری آخرین بخش هر مقاله علمی است؛ جایی که نویسنده باید نشان دهد پژوهش او در نهایت به چه نتیجه‌ای رسیده و این نتایج چه اهمیتی دارند. در واقع، نتیجه گیری فقط خلاصه‌ای از مطالب قبلی نیست، بلکه جمع‌بندی نهایی و پیام اصلی پژوهش است؛ بخشی که باید به‌روشنی نشان دهد مقاله به چه سؤال یا مسئله‌ای پاسخ داده است.
می‌توان گفت نتیجه گیری، پل ارتباطی میان پژوهش و خواننده است. نویسنده در این بخش توضیح می‌دهد که یافته‌ها چه کمکی به درک بهتر موضوع می‌کنند و چرا این پژوهش ارزشمند است. بنابراین، نباید این قسمت صرفاً تکرار بخش‌های دیگر باشد؛ بلکه باید نگاهی تازه و منسجم از کل مقاله ارائه دهد.
در ساختار استاندارد مقاله‌های علمی (مدل IMRAD)، نتیجه گیری بعد از بخش «بحث» قرار می‌گیرد. اگر بخش بحث به تحلیل و تفسیر نتایج می‌پردازد، نتیجه گیری وظیفه دارد جمع‌بندی نهایی و پیام اصلی مقاله را بیان کند و در صورت لزوم، پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده ارائه دهد. به همین دلیل، بسیاری از داوران و سردبیران مجلات، نتیجه گیری را مهم‌ترین بخش مقاله می‌دانند؛ چون آخرین اثری است که از نویسنده در ذهن خواننده باقی می‌ماند.
فرق چکیده و نتیجه گیری
یکی از اشتباهات رایج در نگارش مقاله‌های علمی این است که برخی نویسندگان چکیده مقاله و نتیجه گیری را مشابه هم می‌نویسند یا حتی یکی را از روی دیگری کپی می‌کنند. در حالی که این دو بخش، با وجود شباهت ظاهری، کارکرد و هدف متفاوتی دارند.
برای درک بهتر تفاوت آن‌ها، کافی است بدانیم هر کدام در چه زمانی نوشته می‌شوند و چه نقشی در مقاله دارند:
| ویژگی | چکیده (Abstract) | نتیجه گیری (Conclusion) |
|---|---|---|
| جایگاه در مقاله | در ابتدای مقاله | در پایان مقاله |
| هدف اصلی | ارائه‌ی خلاصه‌ای از کل مقاله برای آشنایی اولیه‌ی خواننده | جمع‌بندی نهایی یافته‌ها و بیان پیام اصلی پژوهش |
| محتوا | شامل هدف، روش، یافته‌ها و نتیجه در چند جمله‌ی فشرده | تمرکز بر معنای نتایج، کاربردها و پاسخ نهایی به سؤال تحقیق |
| زمان نگارش | معمولاً پس از اتمام مقاله نوشته می‌شود، ولی در ابتدای متن قرار می‌گیرد | آخرین بخشی است که نوشته و در پایان مقاله آورده می‌شود |
| مخاطب | خوانندگانی که می‌خواهند بدانند مقاله درباره‌ی چیست | خوانندگانی که کل مقاله را مطالعه کرده‌اند و به دنبال پیام نهایی‌اند |
| حجم معمول | حدود ۱۵۰ تا ۲۵۰ کلمه | معمولاً ۱ تا ۳ پاراگراف (۱۰۰ تا ۳۰۰ کلمه) |
در مجموع، چکیده و نتیجه گیری هر دو بخش‌های خلاصه‌کننده‌ی مقاله هستند، اما هدف و نقش متفاوتی دارند. چکیده خلاصه‌ای از کل پژوهش است و به خواننده کمک می‌کند در ابتدای مطالعه با موضوع، روش و نتایج کلی مقاله آشنا شود، در حالی که نتیجه گیری جمع‌بندی نهایی پژوهش است و نشان می‌دهد تحقیق در نهایت به چه دستاوردی رسیده و پیام اصلی آن چیست.
راهنمای نوشتن بخش نتیجه گیری
نوشتن بخش نتیجه گیری شاید در نگاه اول ساده به نظر برسد، اما در واقع حساس‌ترین قسمت مقاله است؛ جایی که باید مسیر پژوهش را به شکلی منسجم و قانع‌کننده به پایان برسانید. برای اینکه این بخش حرفه‌ای و تأثیرگذار نوشته شود، کافی است چند گام ساده و کاربردی را دنبال کنید.
گام اول: بازگویی هدف یا مسئله‌ی پژوهش
نخستین گام در نوشتن نتیجه گیری این است که به‌طور خلاصه یادآوری کنید هدف یا مسئله‌ی اصلی پژوهش چه بوده است. این کار کمک می‌کند ذهن خواننده دوباره به محور اصلی مقاله برگردد و ارتباط منطقی بین آغاز و پایان تحقیق حفظ شود.
البته دقت کنید که این قسمت نباید تکرار مقدمه باشد. لازم نیست همه‌ی اهداف و پرسش‌ها را دوباره بیان کنید؛ کافی است در یک یا دو جمله، خلاصه‌ای روشن و مستقیم از هدف اصلی تحقیق بیاورید.
نمونه: هدف این پژوهش بررسی تأثیر روش‌های یادگیری تعاملی بر افزایش انگیزه‌ی دانشجویان در محیط‌های آموزش مجازی بود.
بازگویی هدف در ابتدای نتیجه گیری، مثل یک نشانه است که به خواننده می‌گوید حالا قرار است مسیر پژوهش جمع‌بندی شود و پاسخ نهایی داده شود.
گام دوم: برجسته‌سازی مهم‌ترین یافته‌ها
در این بخش باید به شکلی خلاصه و هدفمند، نتایج اصلی پژوهش را بیان کنید. هدف این قسمت، یادآوری نکات کلیدی است، نه بازگویی کامل داده‌ها و جداول. خواننده باید در چند جمله متوجه شود مقاله‌ی شما دقیقاً به چه یافته‌ای رسیده است.
برای نوشتن این بخش به موارد زیر توجه کنید:
- روی نتایج کلیدی تمرکز کنید: فقط یافته‌هایی را بیاورید که مستقیماً به هدف پژوهش مربوط هستند. جزئیات فرعی یا نتایجی که ارتباط مستقیمی ندارند را حذف کنید.
- به‌جای آمار، مفهوم را بیان کنید: اینجا جای ارائه‌ی درصدها و اعداد نیست؛ کافی است نشان دهید نتایج شما چه معنایی دارند و چه چیزی را ثابت یا رد کرده‌اند.
- از فعل‌های علمی و دقیق استفاده کنید: واژه‌هایی مثل نشان داد، آشکار کرد، مشخص شد، حاکی از آن است به متن شما اعتبار علمی می‌دهند.
- جملات را کوتاه، واضح و خبری بنویسید: هر جمله باید پیام مشخصی داشته باشد و یک نکته‌ی مهم را منتقل کند. از تکرار یا کلی‌گویی پرهیز کنید.
نمونه جمله: نتایج پژوهش نشان داد که استفاده از روش‌های یادگیری تعاملی، موجب افزایش قابل‌توجه انگیزه و درک مفاهیم در میان دانشجویان شد.
در پایان این گام، خواننده باید بتواند در ذهن خود پاسخ کوتاهی برای پرسش اصلی مقاله داشته باشد: «این تحقیق در نهایت به چه نتیجه‌ای رسید؟»
گام سوم: تفسیر معنای یافته‌ها
در این مرحله، باید نشان دهید یافته‌های به‌دست‌آمده چه معنایی دارند و چرا اهمیت دارند. نتیجه گیری بدون تفسیر، فقط فهرستی از نتایج است. در واقع، این بخش جایی است که نشان می‌دهید از دل داده‌ها چه درسی گرفته‌اید و پژوهش شما چه ارزشی به دانش موجود اضافه کرده است.
برای نوشتن این قسمت به نکات زیر توجه کنید:
- اهمیت نتایج را توضیح دهید: بگویید یافته‌ها چه کمکی به درک بهتر موضوع می‌کنند، چه شکافی را در پژوهش‌های پیشین پر کرده‌اند یا چه کاربردی در عمل دارند.
- ارتباط نتایج با هدف پژوهش را نشان دهید: توضیح دهید که چگونه یافته‌های شما مستقیماً به سؤال یا فرضیه‌ی اصلی پاسخ داده‌اند.
- از تکرار صرف نتایج خودداری کنید: در این بخش نباید دوباره همان جمله‌های قبلی را بنویسید؛ بلکه باید معنای پشت آن‌ها را بیان کنید.
- از لحن مطمئن و علمی استفاده کنید: نشان دهید که به اعتبار یافته‌های خود باور دارید، اما از ادعاهای اغراق‌آمیز بپرهیزید.
- در صورت نیاز، ارتباط با پژوهش‌های پیشین را اشاره کنید: اگر لازم بود، به‌صورت کوتاه بگویید یافته‌های شما با تحقیقات دیگر هم‌خوانی دارد یا تفاوت دارد.
نمونه جمله: این نتایج نشان می‌دهد که به‌کارگیری روش‌های یادگیری تعاملی می‌تواند در افزایش مشارکت دانشجویان نقش مؤثری داشته باشد و رویکردی کارآمد برای بهبود کیفیت آموزش در محیط‌های دانشگاهی محسوب شود.
در واقع، تفسیر یافته‌ها قلب نتیجه گیری است؛ جایی که از داده‌های خام، به معنا و پیام علمی می‌رسید.
گام چهارم: اشاره به کاربردها، محدودیت‌ها یا مسیرهای آینده
در پایان نتیجه گیری، بهتر است به‌صورت کوتاه و هدفمند به کاربردهای نتایج و در صورت لزوم به محدودیت‌های پژوهش یا پیشنهاد برای مطالعات آینده اشاره کنید. این بخش نشان می‌دهد که پژوهشگر نگاهی واقع‌بینانه و علمی به کار خود دارد و مسیر ادامه‌ی تحقیق را برای دیگران روشن می‌کند.
برای نوشتن این قسمت به نکات زیر توجه کنید:
- کاربرد نتایج را به‌طور مشخص بیان کنید: توضیح دهید یافته‌های شما در عمل چه استفاده‌ای دارند و چگونه می‌توانند به بهبود یک فرایند، تصمیم‌گیری یا نظریه کمک کنند.
- در صورت وجود، محدودیت‌های پژوهش را صادقانه و خلاصه بنویسید: اشاره به محدودیت‌ها نشانه‌ی ضعف نیست، بلکه بیانگر دقت و صداقت علمی شماست. فقط کافی است کوتاه بگویید چه عواملی ممکن است بر نتایج تأثیر گذاشته باشند.
- پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده ارائه دهید: اگر هنوز پرسش‌هایی بی‌پاسخ مانده یا موضوع جای بررسی بیشتری دارد، می‌توانید مسیرهای بعدی تحقیق را مطرح کنید. این کار باعث می‌شود خواننده احساس کند پژوهش شما آغازگر یک مسیر علمی جدید است.
- زیاده‌نویسی نکنید: این بخش باید در حد چند جمله باشد. هدف، باز کردن بحث تازه نیست، بلکه نشان دادن دید کلی و مسئولانه نسبت به نتایج است.
نمونه جمله: نتایج این پژوهش می‌تواند در طراحی برنامه‌های آموزشی دانشگاهی مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به محدودیت حجم نمونه، پیشنهاد می‌شود مطالعات آینده با جامعه‌ی آماری گسترده‌تر انجام شود تا نتایج از دقت و قابلیت تعمیم بیشتری برخوردار باشند.
این بخش در حقیقت نشان می‌دهد که پژوهش شما فقط در گذشته متوقف نمی‌شود، بلکه نگاهی به آینده دارد و می‌تواند الهام‌بخش تحقیقات بعدی باشد.
گام پنجم: نوشتن جمله‌ی پایانی قوی و ماندگار
آخرین جمله‌ی نتیجه گیری، اثرگذارترین بخش مقاله است؛ چون آخرین چیزی است که در ذهن خواننده باقی می‌ماند. این جمله باید ساده، روشن و در عین حال قاطع باشد و پیام نهایی پژوهش را منتقل کند.
برای نوشتن یک پایان حرفه‌ای، به این نکات توجه کنید:
- پیام نهایی پژوهش را برجسته کنید: جمله‌ی آخر باید نشان دهد پژوهش شما به چه نتیجه‌ی کلی رسیده و چه پیامی برای حوزه‌ی علمی خود دارد.
- از لحن مطمئن و مثبت استفاده کنید: در پایان باید حس اطمینان، تسلط و ارزش علمی کارتان را منتقل کنید. از عبارات مردد یا شرطی مثل «شاید»، «ممکن است» یا «احتمالاً» پرهیز کنید.
- جمله را کوتاه، پرمفهوم و خوش‌خوان بنویسید: این جمله نباید بیش از یک یا دو سطر باشد. جملات طولانی، اثرگذاری پایان را کم می‌کنند.
- در صورت لزوم، به کاربرد یا اهمیت کلی پژوهش اشاره کنید: می‌توانید با تأکید بر تأثیر نتایج بر حوزه‌ی مورد مطالعه یا استفاده‌ی عملی آن، نتیجه گیری را به شکلی الهام‌بخش تمام کنید.
نمونه جمله‌ها: در مجموع، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که یادگیری تعاملی می‌تواند رویکردی مؤثر برای افزایش انگیزه و کیفیت آموزش در محیط‌های دانشگاهی باشد.
یا: این تحقیق گامی کوچک در جهت بهبود فرآیند آموزش است و می‌تواند زمینه‌ساز پژوهش‌های گسترده‌تری در آینده باشد.
در حقیقت، جمله‌ی پایانی باید مانند امضای نویسنده باشد؛ کوتاه اما پرقدرت، و طوری نوشته شود که خواننده پس از بستن مقاله، پیام اصلی آن را به‌خوبی در ذهن نگه دارد.
نکات تکمیلی برای نوشتن نتیجه گیری قوی
در کنار مراحل گام‌به‌گام بالا، رعایت چند نکته‌ی ساده می‌تواند کیفیت نتیجه گیری مقاله را به‌طور چشمگیری افزایش دهد:
- مختصر و هدفمند بنویسید: معمولاً نتیجه گیری مقاله علمی بین یک تا سه پاراگراف است؛ طولانی‌نویسی، تأثیر آن را کم می‌کند.
- تکرار نکنید، جمع‌بندی کنید: نتیجه گیری جایی برای مرور مجدد کل مقاله نیست؛ هدف آن ارائه‌ی خلاصه‌ای معنادار و نهایی از یافته‌هاست.
- از آوردن مطالب تازه خودداری کنید: داده‌ها، فرضیات یا منابع جدید در این بخش نباید مطرح شوند.
- لحن مطمئن و قاطع داشته باشید: از افعال و عبارت‌های مردد (مثل «شاید»، «احتمالاً»، «به نظر می‌رسد») تا حد امکان پرهیز کنید.
- به ارتباط منطقی اجزا توجه کنید: جملات باید پیوسته باشند و از هدف تحقیق تا پیام نهایی، خط فکری مشخصی دیده شود.
- جمله‌ی پایانی را با دقت انتخاب کنید: پایان مقاله باید تأثیرگذار و ماندگار باشد تا خواننده حس کند مقاله با اطمینان به نتیجه رسیده است.
چگونه نتیجه گیری مقاله خود را بازبینی کنیم؟
نوشتن نتیجه گیری تنها نیمی از کار است؛ نیمی دیگر، بازبینی دقیق و ویرایش هدفمند آن است. حتی نویسندگان حرفه‌ای هم معمولاً در بازنویسی نتیجه گیری متوجه اشتباهات و ضعف‌هایی می‌شوند که در نوشتن اولیه دیده نشده‌اند. در این مرحله، باید با دید انتقادی و از نگاه خواننده، متن خود را بررسی کنید.
برای بازبینی مؤثر نتیجه گیری مقاله، به نکات زیر توجه کنید:
- با فاصله‌ی زمانی بازخوانی کنید: بعد از نگارش مقاله، چند ساعت یا حتی یک روز صبر کنید و سپس نتیجه گیری را بخوانید. این فاصله باعث می‌شود ذهن شما از متن فاصله بگیرد و بتوانید ایرادات را راحت‌تر ببینید.
- از خود بپرسید: آیا نتیجه گیری واقعاً پاسخ سؤال پژوهش را داده است؟ اگر پاسخ منفی است یا نتیجه گیری خیلی کلی نوشته شده، لازم است جمله‌های آغازین را بازنویسی کنید تا پیوند بین هدف پژوهش و نتایج واضح‌تر شود.
- به جریان منطقی جملات توجه کنید: بررسی کنید که جملات از هدف، به یافته‌ها، سپس به معنا و در نهایت به جمله‌ی پایانی قاطع برسند. هرگونه پرش یا تکرار غیرضروری باید حذف شود.
- یک‌بار فقط لحن و واژگان را ارزیابی کنید: آیا از افعال قوی و علمی استفاده کرده‌اید؟ آیا لحن متن قاطع و حرفه‌ای است؟ واژه‌های مردد یا غیررسمی را با معادل‌های دقیق‌تر جایگزین کنید.
- از شخص دیگری بخواهید نتیجه گیری را بخواند: گاهی نویسنده نسبت به متن خود بی‌طرف نیست. بازخورد یک همکار یا دوست آشنا با موضوع می‌تواند ضعف‌های منطقی یا نگارشی را آشکار کند.
در نهایت، بازبینی نتیجه گیری فرصتی است برای ارتقای کیفیت مقاله. نویسنده‌ای که وقت کافی برای بازخوانی و اصلاح متن پایانی می‌گذارد، در واقع اعتماد خواننده را جلب کرده و اعتبار علمی پژوهش خود را افزایش می‌دهد.
نمونه نتیجه گیری مقاله علمی
برای درک بهتر چگونگی نگارش نتیجه گیری، در این بخش یک نمونه‌ی کوتاه و استاندارد از نتیجه گیری مقاله علمی را می‌خوانیم. این نمونه بر اساس اصولی نوشته شده که در بخش‌های قبلی توضیح دادیم: بازگویی هدف، بیان یافته‌های کلیدی، تفسیر معنا، اشاره به کاربرد و جمله‌ی پایانی قوی.
نمونه متن نتیجه گیری مقاله علمی:
هدف این پژوهش بررسی نقش بازخورد فوری در بهبود عملکرد زبان‌آموزان در مهارت نوشتاری بود. نتایج نشان داد که استفاده از بازخورد آنی در طول فرآیند یادگیری، به‌طور چشمگیری باعث کاهش خطاهای نگارشی و افزایش دقت زبانی دانشجویان شد. این یافته‌ها اهمیت به‌کارگیری بازخورد فعال را در آموزش زبان تأیید می‌کند و نشان می‌دهد که تعامل مستقیم میان مدرس و زبان‌آموز می‌تواند کیفیت یادگیری را بهبود بخشد.
علاوه بر این، نتایج پژوهش می‌تواند در طراحی برنامه‌های آموزشی مبتنی بر بازخورد لحظه‌ای مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، محدودیت حجم نمونه و تمرکز بر یک مهارت خاص نشان می‌دهد که برای تعمیم نتایج، انجام مطالعات گسترده‌تر ضروری است. در مجموع، می‌توان گفت بازخورد فوری یکی از مؤثرترین ابزارها برای ارتقای کیفیت آموزش زبان در محیط‌های دانشگاهی به شمار می‌آید.
تحلیل گام‌به‌گام نمونه:
- بازگویی هدف پژوهش: جمله‌ی نخست هدف اصلی تحقیق را به‌صورت خلاصه و شفاف بیان می‌کند تا ذهن خواننده به نقطه‌ی شروع مقاله برگردد.
- بیان یافته‌های کلیدی: نویسنده بدون تکرار داده‌ها یا آمار، نتایج مهم را در قالب جملات مفهومی بیان کرده است. این کار باعث می‌شود متن علمی ولی روان بماند.
- تفسیر معنای یافته‌ها: در جملات بعد، معنا و اهمیت نتایج توضیح داده شده و مشخص شده که چرا این یافته‌ها ارزش دارند یا چه کمکی به حوزه‌ی علمی می‌کنند.
- اشاره به کاربرد و محدودیت: نویسنده ضمن بیان کاربردهای نتایج، محدودیت پژوهش را هم به‌طور صادقانه و خلاصه ذکر کرده است؛ نشانه‌ای از نگاه علمی و مسئولانه.
- جمع‌بندی نهایی و جمله‌ی پایانی قوی: متن با یک جمله‌ی قاطع و الهام‌بخش به پایان رسیده است که پیام اصلی پژوهش را برجسته می‌کند و در ذهن خواننده ماندگار می‌شود.
نکته: برای تمرین، می‌توانید همین ساختار را با موضوع مقاله‌ی خودتان تطبیق دهید. کافی است جای هدف، یافته، تفسیر و جمع‌بندی را با محتوای تحقیق خود پر کنید. با رعایت همین الگو، نتیجه گیری شما حرفه‌ای، منسجم و قانع‌کننده خواهد بود.
سؤالات متداول
نتیجه گیری مقاله باید چند پاراگراف باشد؟
در مقالات علمی معمولاً نتیجه گیری بین یک تا سه پاراگراف است. حجم آن باید به‌اندازه‌ای باشد که هدف، یافته‌های اصلی و پیام نهایی پژوهش را منتقل کند، بدون آن‌که به تکرار یا زیاده‌نویسی منجر شود.
در نتیجه گیری مقاله چه چیزهایی نباید بنویسیم؟
نباید اطلاعات یا داده‌های جدید، جداول، آمار یا منابع تازه در نتیجه گیری آورده شود. این بخش فقط برای جمع‌بندی و تفسیر نتایج موجود است، نه افزودن مطالب جدید.
فرق نتیجه گیری با چکیده در مقاله علمی چیست؟
چکیده خلاصه‌ای از کل مقاله است و در ابتدای متن می‌آید تا مخاطب با کلیت پژوهش آشنا شود، در حالی که نتیجه گیری در پایان مقاله نوشته می‌شود و به تحلیل و جمع‌بندی نهایی نتایج می‌پردازد.
چطور می‌توان یک نتیجه گیری قوی و تأثیرگذار نوشت؟
برای نوشتن نتیجه گیری قوی باید هدف تحقیق را بازگو کنید، یافته‌های اصلی را برجسته کنید، معنای علمی نتایج را توضیح دهید و در پایان با جمله‌ای قاطع و روشن مقاله را به پایان برسانید.
آیا در نتیجه گیری باید پیشنهاد پژوهش‌های آینده را بنویسیم؟
اگر ماهیت پژوهش شما علمی و تحلیلی است، اشاره‌ی کوتاه به مسیرهای آینده یا کاربردهای نتایج کاملاً توصیه می‌شود. اما نباید این قسمت طولانی یا خارج از موضوع اصلی باشد.
آیا نتیجه گیری مقاله با نتیجه گیری پایان نامه تفاوت دارد؟
بله، در پایان‌نامه نتیجه گیری معمولاً چند صفحه است و شامل مرور گسترده‌تر یافته‌ها، محدودیت‌ها و پیشنهادات است؛ اما در مقاله علمی باید خلاصه‌تر و دقیق‌تر نوشته شود.
جمع بندی
نتیجه گیری آخرین بخش مقاله علمی است و می‌تواند بیش از هر قسمت دیگری بر برداشت نهایی خواننده تأثیر بگذارد. این بخش فرصتی است تا نویسنده نشان دهد پژوهش او چه معنایی داشته و چگونه به پرسش اصلی تحقیق پاسخ داده است. نتیجه گیری مؤثر، باید هم خلاصه و منسجم باشد و هم پیام نهایی مقاله را با اطمینان منتقل کند.
در این مقاله دیدیم که برای نوشتن یک نتیجه گیری قوی، باید هدف پژوهش را به‌اختصار یادآوری کرد، یافته‌های کلیدی را برجسته ساخت، معنای علمی نتایج را توضیح داد و متن را با جمله‌ای روشن و قاطع به پایان رساند. نویسنده‌ای که به این اصول توجه کند، می‌تواند مقاله‌ای بنویسد که تأثیر آن فراتر از صفحات تحقیق باقی بماند.
در نهایت، می‌توان گفت تسلط بر چگونگی نوشتن نتیجه گیری مقاله به پژوهشگران کمک می‌کند تا نتیجه تلاش علمی خود را به شکلی حرفه‌ای و ماندگار جمع‌بندی کنند و اثری قابل استناد در جامعه علمی بر جای بگذارند.