راهنمای دسترسی و استفاده از پایگاه آلتمتریکس Altmetric

پایگاه Altmetric (پایگاه آلتمتریکس) یک ابزار آنلاین است که کمک می‌کند بفهمیم یک مقاله یا تحقیق علمی چقدر و در چه جاهایی مورد توجه قرار گرفته است. این پایگاه فراتر از شمارش استنادهای سنتی عمل می‌کند و داده‌هایی از منابع متنوع مثل خبرگزاری‌ها، وبلاگ‌ها، شبکه‌های اجتماعی، و حتی اسناد سیاست‌گذاری جمع‌آوری می‌کند تا نشان دهد پژوهش‌ها چطور در فضای علمی و عمومی دیده می‌شوند.

این روزها که حجم تولید علم بسیار زیاد است و ارتباط میان پژوهش و جامعه اهمیت بیشتری پیدا کرده، دانستن اینکه یک تحقیق فقط در مقالات علمی بلکه در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی چه بازخوردی داشته، برای پژوهشگران و دانشگاه‌ها ارزشمند است. Altmetric با ارائه تصویری سریع و گویا از این بازخوردها، به محققان و مدیران پژوهشی کمک می‌کند تا تأثیر کار خود را بهتر درک کنند و حتی راهی برای ارتباط مؤثرتر با جامعه پیدا کنند.

در این مقاله، با معرفی کامل Altmetric، منابعی که پوشش می‌دهد و قابلیت‌های مهم آن آشنا می‌شویم و در ادامه یک راهنمای گام‌به‌گام برای استفاده از این پایگاه ارائه می‌دهیم تا مخاطبان بتوانند خودشان داده‌های آلتمتریک را جست‌وجو و تحلیل کنند.

آلتمتریک چیست و چرا مهم است؟

آلتمتریک یا Altmetric به مجموعه‌ای از شاخص‌ها گفته می‌شود که نشان می‌دهند یک تحقیق علمی چقدر و کجا مورد توجه قرار گرفته است، فراتر از آنچه در فهرست استنادات علمی دیده می‌شود. این شاخص‌ها بررسی می‌کنند که مقاله یا کتاب در چه رسانه‌هایی مطرح شده، چه کسانی درباره آن نوشته‌اند یا صحبت کرده‌اند و چه واکنشی از مخاطبان گرفته است.

به‌عنوان مثال، اگر مقاله‌ای در خبرگزاری‌ها پوشش داده شود، در وبلاگ‌ها نقد شود یا در شبکه‌های اجتماعی درباره‌اش بحث شود، آلت‌متریک این داده‌ها را جمع‌آوری می‌کند و یک تصویر کلی از بازتاب کار ارائه می‌دهد.

اهمیت آلتمتریک در این است که برخلاف استنادهای علمی که ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد ظاهر شوند، این شاخص‌ها بلافاصله پس از انتشار مقاله شکل می‌گیرند و تصویری زنده از میزان توجه به تحقیق ارائه می‌دهند. این موضوع برای پژوهشگران، ناشران و حتی سیاست‌گذاران مفید است تا ببینند کدام پژوهش‌ها بیشتر دیده شده‌اند و چه اثری در جامعه و فضای عمومی داشته‌اند.

در واقع، Altmetric نه جایگزین شاخص‌های سنتی است و نه رقیب آن‌ها؛ بلکه مکملی است که کمک می‌کند «اثرگذاری اجتماعی» پژوهش‌ها هم دیده شود، نه فقط تعداد استنادهای علمی.

پایگاه Altmetric چیست؟

پایگاه Altmetric (آلتمتریکس) یکی از معروف‌ترین ابزارهایی است که داده‌های آلتمتریک را از منابع مختلف گردآوری و تحلیل می‌کند. این سرویس داده‌های خود را از منابع متنوعی مثل خبرگزاری‌ها، وبلاگ‌های علمی، شبکه‌های اجتماعی (X، Bluesky، Reddit، YouTube)، ویکی‌پدیا، اسناد سیاست‌گذاری و حتی پتنت‌ها جمع‌آوری می‌کند و تصویری زنده از بازتاب هر مقاله یا کتاب ارائه می‌دهد.

نماد شناخته‌شده Altmetric همان دونات رنگی است که با یک نگاه ترکیب منابع توجه را نشان می‌دهد. عدد وسط این دونات، Attention Score نام دارد و نشان می‌دهد میزان توجه کلی چقدر بوده است؛ هرچه منبع مهم‌تر باشد، امتیاز بیشتری به آن تعلق می‌گیرد.

کاربران می‌توانند با کلیک روی دونات وارد صفحه جزئیات شوند و نمودار زمانی توجه‌ها، نقشه جغرافیایی و فهرست کامل خبرها و پست‌های مرتبط را ببینند. همچنین ابزار Altmetric Explorer برای جست‌وجو، فیلتر نتایج، ذخیره جستجو و ساخت گزارش طراحی شده است. ناشران و دانشگاه‌ها هم می‌توانند با نصب نشان‌های Altmetric، امتیاز مقالات را به‌صورت زنده در سایت خود نمایش دهند.

به این ترتیب Altmetric ابزاری است که به پژوهشگران و سازمان‌ها کمک می‌کند فراتر از شاخص‌های استنادی، درک کنند کارشان چه بازخوردی در جامعه و رسانه‌ها داشته است.

حوزه‌های تحت پشتیبانی Altmetric

آلتمتریکس یک سامانه‌ی ردیابی توجه علمی و اجتماعی است. این پایگاه با پایش هزاران منبع مختلف، از خبرگزاری‌ها و وبلاگ‌ها گرفته تا شبکه‌های اجتماعی و اسناد سیاست‌گذاری، نشان می‌دهد پژوهش شما در کجا دیده شده و چه کسانی درباره آن صحبت می‌کنند. آشنایی با این منابع کمک می‌کند تصویر دقیق‌تری از امتیاز توجه Altmetric داشته باشیم.

پوشش گسترده Altmetric باعث می‌شود تصویر اثرگذاری پژوهش شما فقط به آمار استناد محدود نشود. با ترکیب داده‌های رسانه‌ای، شبکه‌های اجتماعی، سیاست‌گذاری و حتی پتنت‌ها، این پایگاه کمک می‌کند بفهمید کارتان چه بازتابی در جامعه داشته است. این اطلاعات برای پژوهشگران، دانشگاه‌ها و حتی نهادهای تصمیم‌گیر ارزشمند است؛ چون نشان می‌دهد آیا تحقیق شما توانسته فراتر از دنیای آکادمیک برود و به گفت‌وگوهای عمومی، تصمیم‌های کلان یا نوآوری‌های صنعتی راه پیدا کند یا نه.

محتوای موجود در آلتمتریکس

Altmetric به‌گونه‌ای طراحی شده است که طیف وسیعی از خروجی‌های پژوهشی را ردیابی کند، نه فقط مقالات مجلات علمی. این ویژگی به پژوهشگران کمک می‌کند تمام مسیر «انتشار و دیده‌شدن» نتایج تحقیق خود را دنبال کنند؛ از زمانی که یک پیش‌چاپ روی سرور منتشر می‌شود تا وقتی که همان تحقیق در قالب کتاب یا گزارش صنعتی منتشر و حتی در یک پتنت استفاده شود.

دسترسی مستقیم به پایگاه Altmetric از طریق ایران‌پیپر

پایگاه آلتمتریکس یکی از معتبرترین ابزارهای سنجش توجه علمی و اجتماعی است که اطلاعات کاملی درباره میزان دیده‌شدن و بازتاب پژوهش‌ها در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و منابع سیاست‌گذاری ارائه می‌دهد. وب‌سایت ایران‌پیپر این امکان را فراهم کرده تا پژوهشگران، دانشجویان و مدیران پژوهشی بتوانند به‌صورت مستقیم و بدون واسطه به این پایگاه دسترسی پیدا کنند و داده‌های مربوط به مقالات و کتاب‌های خود را بررسی کنند.

ورود به صفحه اشتراک Altmetric
ابتدا وارد وب‌سایت ایران‌پیپر شوید و به بخش اشتراک‌های دسترسی مستقیم پایگاه Altmetric بروید. در این صفحه اطلاعات کامل درباره شرایط استفاده و انواع دسترسی ارائه شده است تا بتوانید بهترین گزینه را انتخاب کنید.

انتخاب نوع اشتراک
با توجه به نیاز خود می‌توانید یکی از گزینه‌های زیر را انتخاب کنید:

• اشتراک کوتاه‌مدت: مناسب پژوهشگرانی که برای یک پروژه محدود (مثل پایان‌نامه یا مقاله خاص) نیاز به بررسی داده‌های Altmetric دارند.
• اشتراک بلندمدت: مناسب کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و گروه‌های پژوهشی که می‌خواهند به‌طور پیوسته اثرگذاری مقالات و تولیدات علمی خود را پایش کنند.

ثبت سفارش و دریافت دسترسی

پس از انتخاب نوع اشتراک، روی گزینه «خرید» کلیک کنید تا وارد درگاه پرداخت شوید. بعد از تکمیل فرایند پرداخت، سفارش شما نهایی شده و لینک دسترسی مستقیم به پایگاه آلتمتریکس در اختیار شما قرار می‌گیرد. از این لحظه می‌توانید وارد محیط پایگاه شوید و از امکانات کامل آن استفاده کنید، از جمله:

• جستجوی مقالات، کتاب‌ها و پیش‌چاپ‌ها با DOI یا عنوان
• مشاهده صفحه جزئیات (Details Page) شامل دونات رنگی، منشن‌ها و تایم‌لاین توجه
• بررسی نقشه جغرافیایی و جمعیت‌شناسی مخاطبان
• تحلیل منابعی که به پژوهش اشاره کرده‌اند (خبرگزاری‌ها، وبلاگ‌ها، شبکه‌های اجتماعی و …)
• دانلود داده‌ها و تهیه گزارش‌های سفارشی

با این روش می‌توانید بدون نیاز به واسطه و با دسترسی آسان، از Altmetric برای پایش اثرگذاری علمی و اجتماعی تحقیقات خود استفاده کنید. این دسترسی برای پژوهشگران و مدیران پژوهشی ارزشمند است، زیرا امکان تصمیم‌گیری دقیق‌تر درباره انتشار، ارتباطات علمی و استراتژی‌های پژوهشی را فراهم می‌کند.

روش‌شناسی و محاسبه امتیاز Altmetric

امتیاز توجه (Altmetric Attention Score) عددی است که به شما می‌گوید پژوهش شما چقدر دیده شده و در چه کانال‌هایی درباره‌اش صحبت شده است. این عدد از سه بخش اصلی ساخته می‌شود:
۱. چند بار به مقاله اشاره شده،
۲. کجا به آن اشاره شده،
۳. چه کسی آن اشاره را انجام داده.

بیایید گام‌به‌گام ببینیم این امتیاز چطور محاسبه می‌شود.

۱. شمارش منشن‌ها

هر بار که مقاله شما در یک خبرگزاری، وبلاگ، شبکه اجتماعی یا سند سیاست‌گذاری ذکر شود، یک منشن ثبت می‌شود.

• فقط اولین منشن از هر منبع حساب می‌شود (اگر یک کاربر ۱۰ بار توییت کند، فقط اولین بار شمرده می‌شود).
• منشن‌ها به‌صورت لحظه‌ای پایش و به امتیاز اضافه می‌شوند، بنابراین ممکن است امتیاز در طول زمان تغییر کند.

۲. وزن دهی به منابع

همه منشن‌ها ارزش یکسان ندارند. Altmetric به هر نوع منبع یک وزن می‌دهد تا نشان دهد اهمیت و دسترسی آن منبع بیشتر یا کمتر است.

این یعنی اگر مقاله شما در یک خبرگزاری مطرح شود، ۸ امتیاز می‌گیرد، اما یک توییت تنها ۰٫۲۵ امتیاز دارد.

۳. کنترل کیفیت و تعدیل‌ها

برای اینکه امتیاز واقعی‌تر باشد، آلتمتریکس چند قانون تعدیل اعمال می‌کند:

• حذف منشن‌های تکراری: از یک منبع، فقط اولین اشاره محاسبه می‌شود.
• اعتبار منبع: رسانه‌های پرمخاطب امتیاز بیشتری می‌گیرند، رسانه‌های کوچک‌تر کمی کمتر.
• فعالیت غیرطبیعی: اگر یک حساب کاربری به‌صورت غیرعادی مقالات را تبلیغ کند، وزن منشن‌هایش کاهش می‌یابد.
• بازنشرها: ریتوییت‌ها و اشتراک‌گذاری‌های صرف امتیاز کمتری دارند نسبت به محتوای اصلی.

این کارها جلوی «تورم مصنوعی امتیاز» را می‌گیرند و باعث می‌شوند عدد نمایش‌داده‌شده واقعاً بازتاب توجه واقعی باشد.

مثال: فرض کنید مقاله‌ای دارید که:

• در یک خبرگزاری ذکر شده → ۸ امتیاز
• در دو وبلاگ معرفی شده → ۲ × ۵ = ۱۰ امتیاز
• در چهار توییت متفاوت اشاره شده → ۴ × ۰٫۲۵ = ۱ امتیاز

امتیاز نهایی شما می‌شود:

۸ + ۱۰ + ۱ = ۱۹

این همان عددی است که وسط دونات رنگی Altmetric می‌بینید.

نکات مهم در تفسیر

• امتیاز توجه معیار کیفیت علمی نیست. ممکن است مقاله‌ای امتیاز بالا بگیرد چون بحث‌برانگیز بوده یا در رسانه‌ها خبرساز شده است، نه الزاماً چون باکیفیت‌تر بوده است.
• بهتر است همیشه به بخش Score in Context هم نگاه کنید تا ببینید امتیاز مقاله شما در مقایسه با مقالات مشابه در همان ژورنال یا همان سال چه جایگاهی دارد.
• کاهش یا افزایش ناگهانی امتیاز ممکن است به دلیل حذف منشن‌ها، پاک‌شدن پست‌ها یا اضافه‌شدن منابع جدید باشد.

راهنمای استفاده از پایگاه Altmetric

پایگاه Altmetric فقط یک عدد روی دونات رنگی نیست؛ این سامانه یک داشبورد تحلیلی قدرتمند است که به شما کمک می‌کند بفهمید پژوهش شما در کجا دیده شده، چه کسانی درباره‌اش صحبت کرده‌اند و چه زمانی این توجه شکل گرفته است. با یادگیری کار با آلتمتریکس، می‌توانید مسیر توجه به تحقیقات خود را مرحله‌به‌مرحله رصد کنید و از این داده‌ها برای گزارش‌دهی، تحلیل اثرگذاری و حتی تصمیم‌گیری‌های پژوهشی استفاده کنید.

آموزش جستجو در Altmetric

برای آغاز کار با Altmetric Explorer، پیش از هر چیز باید پژوهش یا نتیجه علمی موردنظر خود را پیدا کنید. این کار به کمک دو ابزار اصلی انجام می‌شود: جستجوی سریع (Quick Search) که برای یافتن سریع و مستقیم یک مقاله یا اثر علمی کاربرد دارد، و جستجوی پیشرفته (Advanced Search) که امکان فیلتر کردن و محدودسازی دقیق‌تر نتایج را برای تحلیل‌های عمیق‌تر فراهم می‌کند.

۱. جستجوی سریع

کادر جستجوی سریع در بالای داشبورد قرار دارد و ساده‌ترین راه برای یافتن نتایج است.

• جستجو با DOI: اگر DOI مقاله را دارید، آن را وارد کنید تا مستقیماً به صفحه جزئیات همان مقاله بروید.
• جستجو با عنوان یا نویسنده: اگر DOI در دسترس نیست، عنوان مقاله یا نام نویسنده را وارد کنید تا فهرست نتایج مرتبط نمایش داده شود.
• محدود کردن دامنه جستجو:
  • با فعال کردن گزینه My Institution Only فقط نتایج وابسته به پژوهشگران مؤسسه شما نمایش داده می‌شوند.
  • انتخاب Full Altmetric Database امکان جستجوی کل پایگاه داده را فراهم می‌کند تا دیدی جامع و جهانی داشته باشید.

این روش برای جستجوهای سریع و پیدا کردن یک مقاله خاص بسیار کاربردی است.

۲. جستجوی پیشرفته

وقتی بخواهید جستجوی عمیق‌تر و هدفمندتری انجام دهید، باید از قابلیت جستجوی پیشرفته استفاده کنید. برای ورود به این بخش روی دکمه Edit Search کلیک کنید تا صفحه Advanced Search باز شود. در این صفحه می‌توانید جستجو را به شکل کاملاً سفارشی انجام دهید:

انتخاب دامنه جستجو (Scope)

در این قسمت تعیین می‌کنید می‌خواهید چه محدوده‌ای از پایگاه داده جستجو شود:

• نویسنده یا دپارتمان (Author / Department): نتایج را فقط به پژوهش‌های یک نویسنده مشخص یا یک گروه پژوهشی محدود کنید. این قابلیت برای پایش عملکرد علمی دپارتمان‌ها بسیار ارزشمند است.
• ناشر یا ژورنال (Publisher / Journal): فقط نتایج منتشرشده در یک ژورنال یا ناشر خاص (مثل Nature یا Elsevier) را بررسی کنید.
• ورود دسته‌ای شناسه‌ها (Bulk Upload): اگر فهرستی از DOI، PubMed ID یا arXiv ID دارید، می‌توانید تا ۲۵,۰۰۰ شناسه را یکجا وارد کنید و اثرگذاری همه آن‌ها را با هم تحلیل کنید.

انتخاب نوع محتوا (Content Type)

می‌توانید تعیین کنید کدام دسته از نتایج پژوهشی نمایش داده شوند:

• Journal Articles: مقالات ژورنالی
• Books / Book Chapters: کتاب‌ها و فصول کتاب
• Datasets: مجموعه داده‌ها
• Clinical Trials: گزارش کارآزمایی بالینی
• Other Outputs: انواع دیگر خروجی‌ها
  همچنین می‌توانید نتایج را محدود کنید به مقالات Open Access یا نوع دسترسی خاص (Gold, Green, Bronze, Hybrid). این فیلتر برای مقایسه توجه به مقالات آزاد و مقالات پشت paywall بسیار کاربرد دارد.

فیلترهای ویژه پژوهشی

• حامی مالی یا کد گرنت (Funder / Grant Number): نتایج را محدود کنید به پژوهش‌هایی که توسط یک حامی مالی خاص حمایت شده‌اند یا گرنت مشخصی داشته‌اند.
• موضوع یا مجموعه (Collection): تمرکز روی یک حوزه پژوهشی مشخص یا مجموعه‌ای از نتایج از پیش تعریف‌شده.

فیلتر زمانی (Date Filters)

• Publication Date: فقط نتایج منتشرشده در یک بازه خاص (مثلاً پنج سال اخیر) نمایش داده می‌شوند.
• Altmetric Mentions During: فقط منشن‌ها و توجه‌های مربوط به یک بازه زمانی مشخص (مثلاً شش ماه اخیر) بررسی می‌شوند تا بتوان روند توجه را تحلیل کرد.

در نهایت با انتخاب Run Search، نتایج فیلترشده نمایش داده می‌شوند و می‌توانید وارد مرحله بعد یعنی بررسی در تب‌های مختلف داشبورد شوید.

بررسی نتایج در Altmetric Explorer

بعد از انجام جستجو (چه از طریق جستجوی سریع Quick Search و چه جستجوی پیشرفته Advanced Search) وارد صفحه‌ای می‌شوید که نتایج شما را به شکل یک داشبورد جامع نشان می‌دهد. این صفحه مهم‌ترین بخش کار با آلتمتریکس است، چون در اینجا می‌توانید داده‌ها را بررسی کنید، نمودارهای مختلف ببینید و با ابزارهای فیلتر نتایج را دقیق‌تر کنید.

1. مرور داشبورد نتایج

در بالای صفحه سه شاخص مهم وجود دارد که کمک می‌کند سریع وضعیت کلی نتایج را درک کنید:

• Total Mentions (تعداد کل منشن‌ها): نشان می‌دهد این آثار چند بار در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، اخبار، سیاست‌نامه‌ها و دیگر منابع ذکر شده‌اند.
• Works with Attention (آثار دارای توجه): تعداد آثاری که حداقل یک بار در جایی ذکر شده‌اند.
• Total Works Tracked (کل آثار بررسی‌شده): همه آثاری که در نتیجه‌ی جستجوی شما پیدا شده‌اند، حتی اگر هیچ منشن یا ارجاعی نداشته باشند.

در ادامه، بخش Attention Breakdown یک نمودار رنگی ارائه می‌دهد که به تفکیک منبع (شبکه‌های اجتماعی، اخبار و وبلاگ‌ها، سیاست‌نامه‌ها، منابع آکادمیک و سایر منابع) تعداد منشن‌ها را نشان می‌دهد. این نمودار کمک می‌کند بفهمید توجه عمومی بیشتر از کجا آمده است.

همچنین می‌توانید فهرست آثار پرمخاطب، پژوهشگران کلیدی، ژورنال‌ها و ناشرانی که بیشترین توجه را گرفته‌اند، و حتی منابعی که بیشتر از همه این آثار را پوشش داده‌اند ببینید. این بخش تصویر واضحی از تأثیر آثار علمی بر فضای عمومی به شما می‌دهد.

2. محدودسازی نتایج

اگر بخواهید نتایج دقیق‌تری داشته باشید، لازم نیست دوباره از صفر جستجو کنید. کافی است روی دکمه Edit Search در بالای صفحه کلیک کنید تا به صفحه جستجوی پیشرفته بازگردید. در آنجا می‌توانید کلیدواژه‌ها، ژورنال یا ناشر، نویسنده یا دپارتمان، نوع اثر و بازه زمانی را تغییر دهید.

پس از اعمال تغییرات، روی Run Search کلیک کنید تا صفحه نتایج دوباره بارگذاری شود و فقط آثاری نمایش داده شوند که مطابق معیارهای جدید شما هستند. این روش کمک می‌کند بدون خروج از فرآیند تحلیل، جستجوی خود را دقیق‌تر کنید.

3. تب‌های تحلیلی برای بررسی عمیق‌تر

در بالای داشبورد چند تب مهم وجود دارد که امکان تحلیل داده‌ها از زاویه‌های مختلف را فراهم می‌کند:

• Research Outputs: فهرست کامل آثار علمی همراه با امتیاز آلتمتریک و تعداد منشن‌ها.
• Timeline: نمودار زمانی که نشان می‌دهد توجه به آثار شما در طول زمان چگونه تغییر کرده است و در چه بازه‌هایی بیشترین رشد داشته است.
• Demographics: نقشه جهانی و نمودارهایی که نشان می‌دهند توجه‌ها از کدام کشورها یا گروه‌های کاربری آمده‌اند.
• Mentions: لیست کامل تمام توییت‌ها، خبرها، پست‌های وبلاگ و سایر منابعی که به آثار شما اشاره کرده‌اند.
• Mention Sources: نمایش منابعی که بیشترین تعداد منشن را ثبت کرده‌اند و کمک می‌کند بدانید کدام رسانه‌ها فعال‌تر هستند.
• Journals: فهرست ژورنال‌ها و تعداد آثاری که از هرکدام توجه دریافت کرده‌اند.

استفاده از این تب‌ها باعث می‌شود فقط به آمار کلی اکتفا نکنید و بفهمید دقیقاً چه کسانی، در چه زمانی و از کجا درباره پژوهش شما صحبت کرده‌اند.

بررسی صفحه جزئیات هر اثر (Altmetric Details Page)

بعد از اینکه از طریق جستجوی سریع یا پیشرفته مقاله یا داده موردنظر خود را پیدا کردید، با کلیک روی آن وارد صفحه جزئیات می‌شوید. این صفحه مهم‌ترین قسمت Altmetric است، چون اطلاعات کامل و تحلیلی درباره میزان توجه به اثر انتخابی را نمایش می‌دهد. شناخت دقیق اجزای این صفحه به شما کمک می‌کند هم آمار عددی را درست بخوانید و هم تحلیل معنادار ارائه کنید.

۱. امتیاز و نمایه منابع توجه

در سمت چپ صفحه، دونات رنگی Altmetric همراه با عدد امتیاز Attention Score دیده می‌شود. هر بخش رنگی این دونات نشان‌دهنده نوع منبعی است که به اثر اشاره کرده (مثلاً آبی برای شبکه‌های اجتماعی، قرمز برای خبرگزاری‌ها). درست زیر آن، بخشی به نام Mentioned by قرار دارد که به‌صورت عددی نشان می‌دهد چند خبرگزاری، وبلاگ، سیاست‌نامه، پست شبکه اجتماعی و غیره به این اثر اشاره کرده‌اند. این بخش برای درک سریع دامنه توجه بسیار کاربردی است.

۲. اطلاعات مقاله

در قسمت بالای صفحه اطلاعات کتاب‌شناختی نمایش داده می‌شود: عنوان مقاله، نام نویسندگان، نام ژورنال یا ناشر، DOI و PubMed ID. همچنین دکمه‌هایی وجود دارد که شما را مستقیماً به صفحه ناشر یا پایگاه Dimensions هدایت می‌کند. این قسمت نقطه شروع خوبی است تا از درستی داده و ارتباط آن با پژوهش خود مطمئن شوید.

۳. تب Summary و ابزارهای تحلیلی

تب پیش‌فرض این صفحه Summary است و شامل چند بخش مهم است:

• Timeline: نموداری که روند تغییر توجه در طول زمان را نشان می‌دهد. با این نمودار می‌توانید ببینید چه زمانی مقاله بیشترین توجه را گرفته است (مثلاً در هفته انتشار یا بعد از یک خبر خاص).
• X Demographics: یک نقشه حرارتی که محل جغرافیایی کاربران X (توییتر سابق) را نمایش می‌دهد و نشان می‌دهد بیشتر توجه از چه کشورهایی بوده است.
• Mendeley Readers: تعداد کاربرانی که مقاله را در Mendeley ذخیره کرده‌اند. این شاخص نمایی از علاقه‌مندی پژوهشگران به مطالعه اثر ارائه می‌دهد.
• Attention Score in Context: جایگاه امتیاز این مقاله را نسبت به کل آثار موجود، آثار همان ژورنال یا مقالات هم‌سن نشان می‌دهد. این بخش کمک می‌کند بفهمید این امتیاز چقدر بالاتر یا پایین‌تر از میانگین است.

۴. تب‌های منابع توجه (Mentions Tabs)

وقتی وارد صفحه جزئیات یک مقاله می‌شوید، بالای صفحه چند تب می‌بینید که هرکدام نوع خاصی از توجه‌ها را نشان می‌دهند. با کلیک روی هر تب، فهرستی از منشن‌ها نمایش داده می‌شود که شامل تاریخ، نویسنده یا منبع، و لینک مستقیم است. این بخش جایی است که می‌توانید بفهمید چه کسانی درباره پژوهش شما حرف زده‌اند و در چه بستری این کار انجام شده است.

تب News (اخبار)

• این تب همه خبرهایی را که مقاله شما را پوشش داده‌اند فهرست می‌کند.
• می‌توانید نام خبرگزاری، عنوان خبر و تاریخ انتشار را ببینید و روی لینک کلیک کنید تا خبر کامل را بخوانید.
• این تب نشان می‌دهد پژوهش شما چطور وارد رسانه‌های رسمی و اخبار عمومی شده است.

تب Blogs (وبلاگ‌ها)

• در این بخش پست‌های وبلاگی مرتبط نمایش داده می‌شوند.
• برای هر پست، نام وبلاگ، تاریخ انتشار و لینک نوشته آمده است.
• این تب برای درک بازتاب مقاله در جوامع علمی یا علاقه‌مندان تخصصی مفید است.

تب Policy Documents (اسناد سیاست‌گذاری)

• یکی از مهم‌ترین بخش‌ها همین‌جاست.
• این تب نشان می‌دهد چه سازمان‌ها یا نهادهایی از پژوهش شما در گزارش‌ها و سیاست‌نامه‌ها استفاده کرده‌اند.
• این اطلاعات به شما کمک می‌کند اثرگذاری اجتماعی تحقیق خود را بسنجید.

تب‌های X و Facebook (شبکه‌های اجتماعی)

• اینجا می‌توانید تمام پست‌های منتشرشده درباره مقاله خود در شبکه‌های اجتماعی را ببینید.
• نام کاربر، متن پست، تاریخ و لینک مستقیم نمایش داده می‌شود.
• این تب کمک می‌کند بفهمید چه کسانی (دانشگاهیان، رسانه‌ها یا افراد عادی) در مورد پژوهش شما صحبت کرده‌اند.

تب Patents (پتنت‌ها)

• اگر مقاله شما در پتنت‌ها و اختراعات به‌عنوان مرجع علمی استفاده شده باشد، اینجا فهرست آن‌ها نمایش داده می‌شود.
• این بخش نشان می‌دهد کار شما چه کاربرد صنعتی و تجاری پیدا کرده است.

تب Wikipedia (ویکی‌پدیا)

• در این بخش تمام مقالات ویکی‌پدیا که به این مقاله ارجاع داده‌اند فهرست می‌شوند.
• این شاخص برای بررسی نقش پژوهش شما در تولید دانش عمومی و منابع مرجع آنلاین مفید است.

سایر تب‌ها

گاهی تب‌های دیگری مثل Reddit، Peer Review یا Q&A هم وجود دارند که نشان می‌دهند پژوهش شما در بحث‌های آنلاین یا پلتفرم‌های پرسش‌وپاسخ چگونه مطرح شده است.

۵. مشاهده جزئیات هر منشن

در هر یک از این تب‌ها، می‌توانید روی هر مورد کلیک کنید تا متن کامل اشاره، لینک منبع و تاریخ انتشار را ببینید. این قابلیت برای تحلیل کیفی بسیار مهم است؛ مثلاً می‌توانید تشخیص دهید که یک خبر مثبت بوده یا منفی، یا یک توییت از سوی یک متخصص منتشر شده یا یک کاربر عمومی.

استفاده از داده‌های Altmetric برای تحلیل و گزارش‌دهی

بعد از اینکه با اجزای صفحه جزئیات (Details Page) آشنا شدید، مهم‌ترین مرحله این است که این داده‌ها را تفسیر کنید و به شکل یک گزارش قابل ارائه دربیاورید. این مرحله کمک می‌کند اثرگذاری پژوهش شما فقط در حد یک عدد باقی نماند و بتوانید از آن برای تصمیم‌گیری، جذب بودجه، گزارش‌دهی به دانشگاه یا حتی ارتباط بهتر با رسانه‌ها استفاده کنید.

۱. تحلیل روند توجه در طول زمان (Timeline)

بعد از اینکه وارد صفحه جزئیات (Altmetric Details Page) مقاله یا کتاب موردنظر شدید، در نوار بالای صفحه روی تب Timeline کلیک کنید. با این کار نموداری باز می‌شود که روند توجه به اثر شما را از روز انتشار تا امروز نشان می‌دهد.

چه چیزی می‌بینیم:
در این بخش یک نمودار خطی یا میله‌ای می‌بینید که محور افقی آن زمان (روز، هفته یا ماه) و محور عمودی آن تعداد منشن‌ها (Mentions) است.

• هر نقطه یا ستون یک تاریخ خاص را نشان می‌دهد.
• با بردن نشانگر ماوس روی هر نقطه، تعداد دقیق منشن‌ها و نوع منبع (مثل خبر، پست وبلاگ یا توییت) نمایش داده می‌شود.
• رنگ‌ها در نمودار نشان می‌دهند توجه از چه منابعی آمده است (مثلاً آبی برای شبکه‌های اجتماعی، قرمز برای خبرگزاری‌ها).

چطور تحلیل کنیم:

• پیک‌های توجه را پیدا کنید: به نقاطی که جهش ناگهانی دارند توجه کنید. این نقاط نشان می‌دهند چه زمانی اثر شما بیشتر دیده شده است.
• دلیل پیک را کشف کنید: می‌توانید با رفتن به تب News یا X همان تاریخ‌ها را بررسی کنید و ببینید چه خبر یا پستی باعث این جهش شده است.
• الگو را تفسیر کنید: اگر نمودار نشان می‌دهد توجه خیلی زود افت کرده، شاید لازم باشد با انتشار مجدد یا فعالیت رسانه‌ای توجه را دوباره بالا ببرید.

چرا مهم است:
این نمودار یکی از بهترین ابزارها برای فهمیدن دینامیک توجه است. شما می‌توانید ببینید آیا توجه به اثر شما تدریجی رشد کرده یا ناگهانی، و آیا این توجه پایدار مانده یا به‌سرعت فروکش کرده است. این اطلاعات برای تصمیم‌گیری‌های پژوهشی و رسانه‌ای ارزشمند است.

مثال: فرض کنید در نمودار می‌بینید ۳ روز بعد از انتشار مقاله یک جهش بزرگ در تعداد منشن‌ها وجود دارد. با بررسی تب News متوجه می‌شوید این جهش هم‌زمان با انتشار یک خبر در Nature بوده است. این داده را می‌توانید در گزارش خود ذکر کنید و نشان دهید رسانه‌های علمی چه نقشی در دیده‌شدن مقاله شما داشته‌اند.

۲. شناخت مخاطبان و گستره جغرافیایی (X Demographics)

از منوی بالای صفحه روی تب X Demographics کلیک کنید. این تب مخصوص تحلیل داده‌های مربوط به شبکه اجتماعی X (توییتر سابق) است و به شما نشان می‌دهد چه کسانی و از کجا درباره پژوهش شما صحبت کرده‌اند.

چه چیزی می‌بینیم:
در این بخش معمولاً دو نوع نمایش داده وجود دارد:

• نقشه جهانی: یک نقشه حرارتی که کشورهایی را که کاربران از آن‌ها به مقاله شما اشاره کرده‌اند نشان می‌دهد. هرچه رنگ پررنگ‌تر باشد، تعداد منشن‌های آن کشور بیشتر است.
• نمودار نقش کاربران: یک نمودار دایره‌ای یا میله‌ای که ترکیب کاربران را نشان می‌دهد. نقش‌ها شامل پژوهشگران (Researchers)، پزشکان (Practitioners)، روزنامه‌نگاران (Science Communicators) و کاربران عمومی (Members of the Public) است.

چطور تحلیل کنیم:

• بررسی تمرکز جغرافیایی: ببینید بیشترین توجه از کدام کشورها آمده است. اگر مقاله شما به یک موضوع بومی مربوط است، انتظار دارید کشور خودتان در صدر باشد. اگر نیست، شاید نیاز به اطلاع‌رسانی محلی دارید.
• شناخت گروه‌های تأثیرگذار: اگر درصد بالایی از توجه از سوی روزنامه‌نگاران یا سیاست‌گذاران است، این نشان می‌دهد پژوهش شما در حال اثرگذاری بیرون از جامعه آکادمیک است.
• مقایسه نقش‌ها: اگر بیشتر توجه از کاربران عمومی آمده، این نشانه علاقه عمومی است. اگر از پژوهشگران است، یعنی مقاله اثر علمی قوی داشته است.

چرا مهم است:
این بخش به شما کمک می‌کند بدانید چه کسانی مخاطب اصلی شما هستند. این اطلاعات برای طراحی استراتژی ارتباطی خیلی مهم است؛ مثلاً می‌توانید تصمیم بگیرید مقاله بعدی را در چه کشورهایی پررنگ‌تر تبلیغ کنید یا محتوای ارتباط علمی را برای چه گروهی ساده‌تر و قابل فهم‌تر بنویسید.

مثال: فرض کنید ۴۰٪ توجه از آمریکا، ۳۰٪ از بریتانیا و ۱۰٪ از ژاپن بوده است و ۵۰٪ از کاربران پژوهشگر بوده‌اند. این داده را می‌توانید در گزارش خود اضافه کنید و نشان دهید مقاله شما در کشورهای پیشرو علمی دیده شده و جامعه علمی به آن توجه نشان داده است.

۳. مقایسه جایگاه پژوهش با آثار مشابه (Attention Score in Context)

روی تب Attention Score in Context کلیک کنید. این تب کمک می‌کند عدد امتیاز Altmetric را در یک «زمینه مقایسه‌ای» ببینید تا بفهمید این عدد دقیقاً چه معنایی دارد.

چه چیزی می‌بینیم:
در این بخش سه مقایسه اصلی نمایش داده می‌شود:

1. در کل پایگاه Altmetric: جایگاه مقاله شما در میان تمام آثار ردیابی‌شده (مثلاً «جزو ۵٪ برتر همه مقالات»).
2. در ژورنال یا ناشر: رتبه مقاله در میان مقالات منتشرشده در همان ژورنال (مثلاً «رتبه ۸ از ۳۵۰ مقاله منتشرشده در سال جاری در ژورنال Nature»).
3. در مقالات هم‌سن: مقایسه با مقالات منتشرشده در بازه زمانی مشابه (مثلاً «رتبه ۳ در مقالات سه‌ماهه دوم ۲۰۲۴»).

معمولاً این داده‌ها به‌صورت کارت یا نمودار درصدی نمایش داده می‌شوند تا شما جایگاه اثر را نسبت به بقیه ببینید.

چطور تحلیل کنیم:

• اگر مقاله شما در درصدهای بالای جدول (مثلاً ۹۰٪ به بالا) قرار دارد، نشان می‌دهد توجه بسیار بالاتری نسبت به مقالات مشابه گرفته است.
• اگر جایگاه پایین‌تر است، شاید لازم باشد بررسی کنید که چرا بازتاب کمتری داشته (مثلاً مقاله را دیرتر تبلیغ کرده‌اید یا در رسانه‌ها کمتر پوشش داده شده است).
• مقایسه با ژورنال مهم است؛ چون کمک می‌کند بفهمید اثر شما نسبت به همکاران در همان نشریه چقدر برجسته بوده است.

چرا مهم است:
این بخش بهترین ابزار برای «معنا دادن» به عدد امتیاز است. چون یک امتیاز ۱۵ برای مقاله‌ای ممکن است بسیار بالا باشد (در ژورنالی با مقالات کم‌مخاطب) و برای مقاله‌ای دیگر معمولی محسوب شود (در ژورنالی پرمخاطب). این مقایسه به شما کمک می‌کند بفهمید توجه دریافت‌شده نسبت به زمینه انتشار چقدر ارزشمند است.

مثال: فرض کنید مقاله شما رتبه ۱۰ از ۴۵۰ مقاله همان ژورنال را دارد و در صدک ۹۸ کل پایگاه قرار گرفته است. این داده را می‌توانید در گزارش خود اضافه کنید و نشان دهید مقاله شما یکی از مقالات بسیار پرمخاطب سال بوده است. این نوع داده برای گزارش‌دهی به حامیان مالی یا هنگام درخواست گرنت‌های پژوهشی بسیار اثرگذار است.

۴. ساخت گزارش نهایی از داده‌های Altmetric

حالا که داده‌ها را بررسی کرده‌اید، نوبت آن است که آن‌ها را در قالب یک گزارش منسجم و حرفه‌ای ارائه کنید. هدف این گزارش، ارائه یک تصویر کلی اما دقیق از «اثرگذاری پژوهش» شماست؛ به‌گونه‌ای که هر مخاطبی (از مدیران پژوهش و همکاران گرفته تا حامیان مالی) بتواند به‌سادگی درک کند که مقاله شما چه میزان دیده شده و چه بازتابی داشته است.

چطور گزارش بسازیم؟

قدم ۱: معرفی مقاله
در ابتدای گزارش، اطلاعات اصلی مقاله را بنویسید:

• عنوان کامل
• نام نویسندگان
• ژورنال یا ناشر
• DOI یا شناسه مقاله

این بخش به خواننده کمک می‌کند بداند گزارش به کدام اثر علمی اشاره دارد و زمینه‌ی تحلیل را بهتر درک کند.

قدم ۲: تصویر کلی از توجه

• یک اسکرین‌شات از دونات رنگی Altmetric بگذارید.
• عدد وسط دونات (Attention Score) را بنویسید.
• اگر مقاله شما رتبه خاصی دارد (مثلاً جزو ۵٪ برتر ژورنال)، حتماً این نکته را هم اضافه کنید تا اهمیت یافته‌ها بهتر دیده شود.

قدم ۳: روند توجه در طول زمان

• نمودار Timeline را در گزارش قرار دهید.
• تاریخ‌هایی که بیشترین رشد توجه رخ داده را مشخص کنید (مثلاً با فلش یا توضیح کنار نمودار).
• توضیح دهید چه عواملی باعث این جهش شده است؛ برای مثال، انتشار یک خبر مهم، ارائه در کنفرانس یا فعالیت کاربران شبکه‌های اجتماعی.

قدم ۴: مخاطبان و کشورها

• نقشه جغرافیایی (X Demographics) را اضافه کنید.
• نام ۳ کشور اول که بیشترین توجه را داشتن بنویسید.
• ترکیب نقش‌ها را هم ذکر کنید (چند درصد پژوهشگر، چند درصد عموم مردم و …).

قدم ۵: منابع مهم توجه

• فهرستی کوتاه از خبرگزاری‌ها یا وب‌سایت‌های معتبر که مقاله را پوشش داده‌اند ارائه کنید.
• اگر مقاله در گزارش‌های سیاست‌گذاری یا دستورالعمل‌ها استفاده شده، حتماً ذکر کنید.
• اگر صفحه‌ای در ویکی‌پدیا به مقاله شما ارجاع داده است، لینک آن را در گزارش بیاورید.

قدم ۶: نتیجه‌گیری کوتاه
در پایان یک پاراگراف کوتاه بنویسید که این داده‌ها چه معنی‌ای دارند.
مثال: این مقاله نه تنها در جامعه علمی دیده شده بلکه در رسانه‌های عمومی و اسناد سیاست‌گذاری هم بازتاب داشته و در نتیجه اثرگذاری اجتماعی بالایی داشته است.

سوالات متداول

Altmetric چیست و چه فرقی با استنادهای علمی دارد؟

Altmetric شاخصی است که میزان «توجه آنلاین» به یک پژوهش را نشان می‌دهد؛ مثل خبرها، پست‌های شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها و اسناد سیاست‌گذاری. این شاخص با استنادهای علمی فرق دارد چون بلافاصله بعد از انتشار مقاله شکل می‌گیرد، در حالی که استنادها ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها بعد ظاهر شوند.

آیا امتیاز Altmetric نشان‌دهنده کیفیت علمی مقاله است؟

خیر. امتیاز Altmetric فقط نشان می‌دهد مقاله چقدر دیده شده و درباره‌اش صحبت شده است. ممکن است مقاله‌ای امتیاز بالایی بگیرد چون بحث‌برانگیز بوده، نه لزوماً به خاطر کیفیت علمی بالا. بهتر است همیشه این داده را در کنار شاخص‌های استنادی سنتی بررسی کنید.

منابع داده‌های آلتمتریکس از کجا می‌آیند؟

آلتمتریکس داده‌ها را از منابع مختلفی جمع‌آوری می‌کند: خبرگزاری‌ها، وبلاگ‌های علمی، شبکه‌های اجتماعی (X، Reddit، Facebook، YouTube)، ویکی‌پدیا، اسناد سیاست‌گذاری، پتنت‌ها و حتی پایگاه‌های بوکمارک علمی مثل Mendeley.

چگونه می‌توانم مقاله خودم را در آلتمتریکس پیدا کنم؟

به بخش Quick Search در داشبورد Altmetric Explorer بروید و DOI یا عنوان مقاله را وارد کنید. اگر DOI را داشته باشید، سریع‌ترین راه همین است. همچنین می‌توانید از Advanced Search استفاده کنید تا جستجو را محدود به نویسنده، ژورنال یا بازه زمانی خاص کنید.

چرا عدد وسط دونات رنگی تغییر می‌کند؟

امتیاز Altmetric به‌صورت لحظه‌ای آپدیت می‌شود. اگر خبر جدیدی منتشر شود یا پست‌های شبکه اجتماعی اضافه شوند، امتیاز بالا می‌رود. گاهی هم اگر منبعی حذف شود (مثلاً توییت پاک شود)، امتیاز ممکن است پایین بیاید.

آیا می‌توانم داده‌های آلتمتریکس را دانلود کنم؟

بله. در Altmetric Explorer دکمه‌ای به نام Export Data وجود دارد که به شما امکان می‌دهد داده‌ها را به‌صورت فایل اکسل دانلود کنید و برای تحلیل یا ساخت گزارش از آن استفاده کنید.

چرا بعضی مقالات امتیاز Altmetric ندارند؟

اگر مقاله‌ای هنوز هیچ منشن در منابع ردیابی‌شده نداشته باشد، امتیاز آن صفر است. همچنین ممکن است مقاله در ژورنال یا پایگاهی منتشر شده باشد که آلتمتریکس آن را ردیابی نمی‌کند.

جمع بندی

پایگاه Altmetric امروز یکی از مهم‌ترین ابزارها برای سنجش و تحلیل اثرگذاری علمی و اجتماعی است. این سامانه با گردآوری داده‌ها از رسانه‌های خبری، وبلاگ‌ها، شبکه‌های اجتماعی، ویکی‌پدیا، اسناد سیاست‌گذاری و حتی پتنت‌ها، تصویری کامل از این‌که پژوهش شما کجا و چگونه دیده شده ارائه می‌دهد.

در این مقاله یاد گرفتیم که چطور با جستجوی سریع و پیشرفته آثار علمی را پیدا کنیم، صفحه جزئیات هر اثر را تحلیل کنیم و از نمودارها، نقشه‌های جغرافیایی و آمارهای جمع‌آوری‌شده برای شناخت مخاطبان و بررسی روند توجه استفاده کنیم. همچنین با روش ساخت گزارش‌های حرفه‌ای آشنا شدیم تا این داده‌ها را به شکل قابل‌فهم و کاربردی ارائه دهیم.

اهمیت آلتمتریکس در این است که بازخوردها را تقریباً به‌صورت لحظه‌ای نشان می‌دهد و به پژوهشگران، دانشگاه‌ها و مدیران پژوهشی کمک می‌کند تصمیم‌های آگاهانه‌تری درباره انتشار، ارتباطات علمی و استراتژی‌های پژوهشی بگیرند.

منابع

1. Elmore, S. A. (2018). The Altmetric Attention Score: What Does It Mean and Why … PubMed Central.
2. Torres‐Salinas, D., Gorraiz, J., & Robinson‐García, N. (2018). The insoluble problems of books: What does Altmetric.com have to offer? arXiv.
3. Altmetric. (n.d.). The donut and Altmetric Attention Score.
4. Altmetric. (n.d.). What are Altmetrics?