سالیانه موسسات جهانی گوناگونی طبق ملاک‌هایی، دانشگاه های دنیا را رتبه‌بندی می‌کنند. این مسئله برای اکثر دانشجویان و دانشگاهیان و همچنین اشخاص عادی جالب و مهم است. ازاین رو قصد داریم مقاله‌ای درمورد شاخصه‌ها و نحوه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها ارائه دهیم. همچنین به معرفی چند مورد مهم از مراکز علمی که رتبه‌های دانشگاه‌های جهان را ارائه می‌دهند، بپردازیم.
اصول رتبه‌بندی دانشگاه‌ها
از جمله معیارهای رنکینگ دانشگاه‌ها می‌توان آمارهای مبتنی بر تجربه، سطح علمی و کیفی اساتید، بورس‌های داده شده، تعداد دانشجویان، تجهیزات آزمایشی و پژوهشی و سایر موارد را نام برد. معیارهای آکادمیک در مقایسه با معیارهایی مثل چگونگی پذیرش و ورود دانشجویان به دانشگاه، در رتبه‌بندی چندان موثر نیست.
اکثر رتبه‌بندی‌هایی انجام شده همه دانشگاه‌ها را به چالش می‌کشد اما برخی رتبه بندی ها برای برنامه آموزشی دانشکده‌ها انجام می‌شود. رتبه‌بندی هایی نیز وجود دارد که دانشگاهیان و فرهنگیان براساس جهت‌دهی بعضی از روزنامه‌ها انجام می‌دهند.
معیار های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها
ابتدا دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی که باید رتبه‌بندی شوند مشخص و بعد معیار ها برای این امر معین می‌شوند. تنوع بسیاری در این معیارها وجود دارد و طیف گسترده‌ای از سطح آموزش، تا تعداد وبسایت‌های سایت دانشگاه و متراژ آن را شامل می‌شود. از طرفی احتمال دارد شاخص منحصربه فردی که در رتبه‌بندی‌های گوناگون استفاده می‌شود، تاثیرش در هر رتبه‌بندی فرق داشته باشد. این مورد به این خاطر است که تعداد معیارهای انتخابی و سطح تاثیر هر یک در رتبه‌بندی های گوناگون، فرق دارد. مثلا معیار کیفیت آموزش در رتبه‌بندی تایمز 30 درصد و در رتبه‌بندی شانگهای 10 درصد می‌باشد.
پراهمیت ترین معیاری که در اغلب رتبه‌بندی‌ها سنجیده می‌شود، سطح کیفی آموزش می‌باشد. عوامل موثر در این شاخصه معمولا تعداد دانشجویان فارغ التحصیل دانشگاه و تعداد جوایز جهانی دریافت شده توسط دانشگاه به خصوص جایزه نوبل می‌باشند.
معیار حائزاهمیت دیگر در رتبه‌بندی، اعتبار و خوشنامی دانشگاه در سطح جهان است. اما هر موسسه در امر رنکینگ پارامتر های مختلفی را برای این شاخصه در نظر می‌گیرد. برای مثال در رتبه‌بندی QS دیدگاه‌های دانشگاهیان عالی مقام، در رتبه‌بندی شانگهای سطح کیفی هیئت علمی و اساتید و در رنکینگ فاکتور جی میزان پیوندهای صفحات وب دانشگاه در مقایسه با سایر دانشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.از دیگر عوامل این معیار می‌توان به تعداد اساتید و دانشجویان بین‌المللی دانشگاه، کنفرانس‌ها و مشارکت های جهانی دانشگاه اشاره کرد.
فعالیت‌های تحقیقاتی یکی دیگر از معیارهای موثر در رنکینگ دانشگاه می‌باشد که بنحوی خروجی علمی دانشگاه را نشان می‌دهد.
از عوامل تاثیربرانگیز در این معیار می‌توان به میزان تحقیقات انجام شده، سرمایه‌های تحقیقاتی و اعتبار پژوهشات (ارزیابی اعتبار از طریق میزان مقالات منتشر شده در روزنامه‌های معتبر علمی، میزان تحقیقات ISI، میزان ارجاعات مقالات و بررسی ارجاعات به هیئت علمی امکان پذیر است) اشاره نمود.
معیارهای دیگر در رنکنیگ دانشگاه از جمله نسبت اساتید به دانشجویان، اساتید و دانشجویان فارغ‌التحصیل با مقالات مستند، تعداد کتاب و روزنامه‌ها، میزان راندمان دانشگاه، اختراعات و خلاقیت‌های صنعتی می‌باشد.
موسسات بین‌المللی ارائه‌دهنده رنکینگ و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها
موسسه رتبه بندی جهانی QS
این موسسه با 6 شاخصه منحصربه‌فرد خودش، رتبه بندی دانشگاه‌ها را انجام می دهد که این شاخصه ها عبارتند از: آوتزه علمی، بررسی تعداد دانشجو نسبت به اعضا هیئت علمی، سطح مقاله های ارجاع شده به دانشگاه، آوازه اعضا هیات علمی و میزان ورودی اساتید و دانشجویان بیگانه.
آوازه علمی با 40 درصد تاثیر بسیاری در رتبه بندی این موسسه دارد که با نظرسنجی جهانی به میزان آن پی می‌برند.
تعداد دانشجویان نسب به اعضای هیئت علمی هرچه کمتر باشد رتبه بهتری در این موسسه خواهد داشت. اگر 20 درصد باشد برای نتیجه نهایی خیلی موثر است.
در رابطه با سطح ارجاعات، این مرکز سالیانه بیش از 67 میلیون ارجاع را توسط اطلاعات پایگاه‌های معتبر ارزیابی می‌کند. این معیار به به اندازه 20 درصد در رنکینگ دانشگاه‌های بین‌المللی موثر است.
تاثیر آوازه هیئت علمی 10درصد است و توسط نظرسنجی از اعضای هیئت علمی سایر دانشگاه ها، سطح کیفی دانشجویان فارغ التحصیلان ارزیابی می‌شود.
برای معیار آخر (جذب اساتید و دانشجویان بیگانه ) نیز QS، 10 درصد قائل شده است که همچنین ارزیابی آن برای این مرکز آسان است.
مرکز رتبه بندی شانگهای
از شاخصه های اصلی این مرکز غیردولتی به ترتیب اولویت میزان مقالات و تحقیقات ارجاع شده، جایزه نوبل، دریافت مدال در زمینه های مختلف توسط دانشجویان و اساتید و نیز تحقیقات در SCIE و SSCI می‌باشند. هریک از پارامترها 20 درصد موثرند اما معیار کاربردی بودن عملکرد 10 درصد موثر است.
این مرکز معمولا رتبه‌بندی 500 دانشگاه برتر دنیا را انجام می‌دهد.
نظام رتبه بندی و رنکینگ تایمز
این مرکز بر ارائه دقیق ترین رتبه‌بندی و ارزیابی 13 شاخصه مهم از یک دانشگاه ایده‌آل را ادعا دارد. 3 پارامتر مهم شامل آموزش، تحقیق، پژوهش هریک با 30 درصد تاثیر و چشم انداز جهانی و درآمد صنعتی هریک با 5 درصد تاثیر می‌باشند.
در قسمت آموزش مسائلی مانند میزان شهرت، تعداد دانشجویان نسبت به اعضای هیئت علمی، میزان دانشجویان کارشناسی نسبت به دکترا، میزان دانشجویان دکترا نسبت به اعضای هیات علمی و سرمایه‌های سازمان بررسی می‌شوند.
نظام رتبه‌بندی مطالعات علم و فناوری CWTS
رنکینگ دانشگاه‌های بین‌المللی یکی از امور این مرکز که به بررسی تحولات نوین دنیا می‌پردازد، به شمار می‌آید. این نظام به این دلیل که از معیارهای نسبی استفاده می‌نمایند، میان دانشگاه های بزرگ و کوچک تبعیضی به‌وجود نمی‌آید.
معیار تأثیر گذاری، معیار مشارکت و معیار مرکزی سه معیار مورد ارزیابی این موسسه هستند. معیار تأثیرگذاری همان مقالات جهانی ارجاع شده به دانشگاه می‌باشد. معیار مشارکت، سطح مشارکت اعضای هر دانشگاه با سایر دانشگاه‌های جهان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
معیار مرکزی نیز به انتشار مقالات دانشگاه در مجلات تخصصی و علمی معروف جهانی می‌پردازد.
از قابلیت های مهم سایت این مرکز امکان مشاهده رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر پایه روش‌های گوناگون رتبه‌بندی است.
موسسه رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها(CWUR )
این موسسه به سطح کیفی آموزش، سطح موفقیت کاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، شهرت اعضای هیئت علمی و سطح کیفی پژوهشات آنها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و در این امر صرفا به نظرسنجی‌ها بسنده نمی‌کند.
این مرکز سالانه 1000 رتبه برتر جهان را از بین بیش از 25000 دانشگاه اعلام می‌کند.
سطح کیفی آموزش براساس تعداد دانشجویان دانشگاه که موفق شده‌اند جوایز جهانی و مدال المپیادهای علمی دریافت کنند؛ حساب می‌شود و 25 درصد تاثیر دارد.
سطح موفقیت کاری فارغالتحصیلانی که موفق شده‌اند در مراکز معتبر بین‌المللی فعالیت کنند 25 درصد در رتبه‌بندی موثر است.
سطح اعتبار اعضای هیات علمی که براساس میزان موفقیت ها و دریافت جوایز ارزیابی می‌شود، نیز 25 درصد موثر است.
سایر شاخصه ها مانند تعداد مقالات منتشر شده، تعداد مقالات چاپ شده در معروف‌ترین مجلات، میزان مقالات ارجاع شده و ثبت اختراعات جهانی نیز هریک 5 درصد در رتبه‌بندی موثر است.
مرکز رتبه‌بندی وبومتریک
این مرکز به واسطه لابراتور سایبرمتریک (CINDOC)رتبه‌بندی ها را انجام می‌دهد. تهیه می‌شود. این آزمایشگاه که به انجمن ملی تحقیقات اسپانیا اختصاص دارد پایگاه دادهی با 15 هزار دانشگاه داراست که آنها را برای رنکینگ بررسی می‌کند.
پارامترهای این موسسه میزان اطلاعات صفحات وب، امکان دسترسی به آن اطلاعات، اطلاعات قرار داده شده در وب نسبت به حجم پیوندهای برگشتی خارجی آن، میزان مقالات چاپ شده و حجم ارجاعات آنها می‌باشد. معیارهای این مرکز بیانگر سطح توجه موسسات به نشر آنلاین است.
رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیای اسلام
در این رتبه‌بندی که به علت استقبال ایران و سایر کشورهای اسلامی صورت می‌گیرد و معیارهای آن تحقیقات، آموزش، اعتبار جهانی، تجهیزات و امور اجتماعی-اقتصادی می‌باشد
در قسمت تحقیقات شاخصه هایی مثل سطح کیفی تحقیقات، کارایی تحقیقات و حجم پژوهش و در قسمت آموزشی شاخصه‌هایی مثل تعداد اعضای هیات علمی موفق در مسابقات جهانی و دریافت جایزه، تعداد اعضای هیئت علمی در سطح دکتری نست به همه اعضای هیئت علمی، تعداد اساتید و فارغ‌التحصیلان با تحقیقات مستند بررسی می‌شوند.اعتبار جهانی دانشگاه شامل شاخصه‌هایی مثل اعضای هیئت علمی جهانی نسبت به همه اعضای هیئت علمی، تعداد دانشجویان خارجی نسبت به کل دانشجویان و کمیسیون‌ها و مشارکت جهانی دانشگاه است.
در قسمت امور اجتماعی-اقتصادی، سرمایه‌ی قراردادها و مشاوره‌ها، نوآوری‌ها، ارتباط بین صنعت و تعداد مراکز رشد دانشگاه مورد سنجش قرار می‌گیرند.
در پایان فهرستی تهیه کرده ایم که بیانگر 40 دانشگاه برتر در سال ۲۰۱۸ می‌باشد:
۱- موسسه فناوری ماساچوست (MIT)- آمریکا
۲- دانشگاه استنفور(Stanford University) – آمریکا
۳- دانشگاه هاروارد (Harvard University)- آمریکا
۴- مؤسسه فناوری کالیفرنیا (California Institute of Technology) – آمریکا
۵- دانشگاه کمبریج (University of Cambridge)- انگلستان
۶- دانشگاه آکسفورد (University of Oxford)- انگلستان
۷- کالج دانشگاهی لندن (University College London)
۸- کالج سلطنتی لندن (Imperial College London)
۹- دانشگاه شیکاگو (University of Chicago)
۱۰- انستیتو تکنولوژی فدرال زوریخ (ETH Zurich)- سوئیس
۱۱- دانشگاه ملی سنگاپور (National University of Singapore)- سنگاپور
۱۲- مؤسسه پلی‌تکنیک فدرال لوزان (École Polytechnique Fédérale de Lausanne)- سوئیس
۱۳- دانشگاه پرینستون (Princeton University)- آمریکا
۱۴- دانشگاه کرنل (Cornell University)- آمریکا
۱۶- دانشگاه ییل (Yale University)- آمریکا
۱۷- دانشگاه جانز هاپکینز (Johns Hopkins University)-آمریکا
۱۸- دانشگاه کلمبیا (Columbia University)- آمریکا
۱۹- دانشگاه پنسیلوانیا (University of Pennsylvania)- آمریکا
۲۰- The Australian National University استرالیا
21-دانشگاه کالیفرنیا، برکلی (University of California, Berkeley)
22- دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس (University of California, Los Angeles)
23- دانشگاه توکیو (University of Tokyo)
24- دانشگاه چینهوا (Tsinghua University)
25-دانشگاه میشیگان (Tsinghua University)
26- دانشگاه پکینگ (Peking University)
27-دانشگاه تورنتو (University of Toronto)
28- مدرسهٔ اقتصاد و علوم سیاسی لندن (London School of Economics and Political Science)
29- دانشگاه نیویورک (New York University)
30- دانشگاه کیوت (Kyoto University)
31-دانشگاه واشنگتن (University of Washington)
32- دانشگاه دوک (Duke University)
33- دانشگاه کارنگی ملون (Carnegie Mellon University)
34- دانشگاه کالیفرنیا، سن دیگو (University of California, San Diego)
35-دانشگاه ایلینوی در اربانا-شمپین (University of Illinois at Urbana—Champaigne)
36-دانشگاه دولتی مسکو (Moscow State University)
37- دانشگاه ویسکانسین-مدیسن (University of Wisconsin-Madison)
38-دانشگاه ادینبرو (University of Edinburgh)
39-دانشگاه تگزاس در آستین (University of Texas at Austin)
40- دانشگاه نورت‌وسترن (Northwestern University)